NGUYỄN ĐỒNG - “CỦI THAN CỜI RẠNG VẺ PHONG TRẦN”

Nguyễn Đồng (1926-2007)

HOÀNG TUẤN CÔNG

“Tháng năm biếng ngủ trong đời chật

Củi than cời rạng vẻ phong trần”

          Đó là hai câu thơ tự thuật của ông thợ mộc nghèo khổ Nguyễn Đồng.

          Hồi còn niên thiếu, tôi được nghe cụ thân sinh nhắc đến người thợ mộc Nguyễn Đồng (quê làng Tào Sơn-Thanh Sơn, Tĩnh Gia). Rồi sau lại được nghe kể về tấm gương vượt khó, hiếu học, thi đỗ vào trường Đại học Tổng hợp Hà Nội của TS Cát Điền (tức Nguyễn Điền, con trai ông Nguyễn Đồng). 

“LÁ CÀ” TRONG “GIÁP LÁ CÀ” LÀ GÌ?

Lá cà của hai bên luôn ở tư thế áp sát vào nhau
trong khi vũ khí ngắn được sử dụng
linh hoạt để đâm chém
Minh hoạ: St

     HOÀNG TUẤN CÔNG

    

      Thành ngữ “Giáp lá cà” được các nhà biên soạn từ điển giải  thích như sau:

          -“Việt Nam tự điển” (Lê Văn Đức): “giáp lá cà • trt. C/g. Xáp lá-cà, ráp đánh nhau bằng võ-khí ngắn”.

          -“Từ điển Việt Nam phổ thông” (Đào Văn Tập): “giáp lá cà • (h. Sát lá cà) Nói quân hai bên xông vào nhau mà đâm chém nhau”.

“BỞI CHẢI” HAY “BƠI TRẢI”?

              Hoàng Tuấn Công     

Ảnh: Báo Phú Thọ

           

    Bác Nguyễn Cử hỏi: “Lễ hội đền Hùng có nhiều môn thể thao được tổ chức trên đất Phú Thọ. Một trong những những môn thể thao được nhiều người quan tâm là môn đua thuyền ở Bạch Hạc hay công viên Văn Lang. Tôi không rõ môn thể thao đua thuyền đó có tên gọi là bơi CHẢI hay bơi TRẢI (bởi nhiều người, bài báo sử dụng là bơi Chải, nhưng từ điển tiếng Việt lại giải nghĩa là bơi Trải). Vậy, viết đúng phải là “bơi chải”hay “bơi trải”?.

SẦM SƠN XƯA VÀ NAY (Kì 1): Từ một cồn cát bỏng

                   

Từ đền Độc Cước nhìn xuống bãi tắm của Sầm Sơn thời Pháp

Ảnh: Từ liệu St

    HOÀNG TUẤN PHỔ

    Kết quả nghiên cứu địa chất học và địa lý học cho thấy cách nay ba bốn ngàn năm, Sầm Sơn còn là một vịnh nông. Núi Trường Lệ như đảo nhỏ Trường Sơn, sóng biển từng lớp từng lớp vỗ ào ào vào tận thôn Bình Hòa, xã Quảng Châu. Truyền thuyết vua An Dương vương bị quân Thục đánh đuổi chạy đến đây bị tắc lối nghẽn đường buộc phải dừng ngựa khấn thần Kim Quy giúp đỡ... có cơ sở thực tế về địa lý lịch sử.

ĐẢ THẢO KINH XÀ?

ÔngTrịnh Xuân Thanh - Anh hùng lao động
thời kì đổi mới (2011), Nguyên CTHĐQT PVC
 PCTUBND tỉnh Hậu Giang, khi đang trong quá
trình bị điều tra về tội tham ô tài sản và nhiều 
tội danh khác đã đào thoát ra nước ngoài
 một cách nhẹ nhàng êm thấm
Ảnh: ST

       HOÀNG TUẤN CÔNG

    Sáng thứ bảy, bên ấm trà Long Đậu, ngọt giọng nhấp chén, thong dong lướt web. Chợt thấy lại ảnh mấy "đồng chí" nhà ta đào thoát ra nước ngoài. Chao ôi, các đồng chí ấy trốn đi êm ru như rắn trườn trong cỏ vậy! Lại nữa, đang bị truy nã quốc tế mà sao phong thái phởn phơ, ung dung đến lạ! Bỗng nhớ đến thành ngữ gốc Hán “Đả thảo kinh xà” (打草驚蛇).

           “Đả thảo kinh xà” (Đập cỏ cho rắn sợ), xuất phát từ tích như sau:
 Đời Đường có viên quan huyện Vương Lỗ hay ăn của đút, tham ô, sách nhiễu dân ghê gớm. Một lần, dân chúng họp nhau, làm một lá đơn kiện tên thuộc hạ của Vương Lỗ phạm pháp nhận của hối lộ. Vương Lỗ xem thì thấy trong đơn kiện liệt kê rất nhiều tội trạng, tất cả đều không khác gì tội của mình, nên vừa xem vừa run lẩy bẩy, rồi buột miệng nói: “Cái này...cái này...chẳng phải là đang nói về ta hay sao?”.

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kì 17)

         

        HOÀNG TUẤN PHỔ

     Từ năm đi học xa, Tết Trung thu năm nào tôi cũng cố về nhà, nhưng không khí Tết kém vui dần, vì ông nội tôi đã mất năm 1946, chú thím tôi ra ở riêng nhà bên cùng với bà nội tôi. Nhà tôi chỉ còn lại bốn người, vẫn trải chiếu giữa sân với mâm “cỗ Tết” đơn sơ rau muống luộc, cá đồng om mẻ. Đặc biệt không bao giờ thiếu món củ chuối bung lươn. Đêm ấy, nằm bên mẹ, tôi lại được nghe tiếng ru ngâm giọng ấm áp, ngọt ngào như tuổi còn ấu thơ:

CÒN GÌ LÀ GIANG SƠN ĐỊA MẠCH?

Hình ảnh Sơn Trà bị đào bới để nhồi cọc bê tông
làm biệt thự.
Ảnh:ST

        HOÀNG TUẤN CÔNG

       

      Sơn Trà không phải của riêng Đà Nẵng. Sơn Trà là của cha ông từ nghìn xưa để lại cho cháu con nước Việt. Vậy mà bán đảo xinh tươi này đang bị một nhóm người có quyền lực đào bới, triệt hạ cỏ cây, hòng bóc lột thiên nhiên đến tận xương tuỷ...

LĂNG LOẠN VÀ LĂNG LOÀN

                                                                             

Minh hoạ chỉ mang tính hài hước
Ảnh: ST

HOÀNG TUẤN CÔNG

Bạn đọc Trương Thanh Hiếu (Hà Nam) hỏi: “Khi chửi mắng một người phụ nữ hỗn xược, người ta hay dùng từ “lăng loàn”. Xin cho biết tại sao lại gọi là “lăng loàn”, và trong những hợp nào thì bị xem là “lăng loàn”?

          Trong “Đất lề quê thói” có một tiểu mục tên là “LĂNG LOÀN”. Tác giả Nhất Thanh viết: “Cô gái về nhà chồng, sau mọi thủ-tục lễ-nghi, bước chân vào phòng cô dâu, việc đầu tiên là vội vàng ngồi vào nơi đầu giường ngủ, và khi thay áo thì tìm cách vắt chờm lên trên áo của chồng, sớm được chừng nào hay chừng nấy. Những bạn bè đã đi bước trước và nhiều khi chính mẹ cô dâu đã rỉ tai bảo làm như vậy thì rồi sẽ không bị chồng bắt nạt, và trái lại sẽ bắt nạt được chồng. (...) Tâm lý của phần đông các cô, rồi thành các bà, là thích bắt nạt chồng. Vừa mới bước chân về nhà người ta đã vội vã thực hiện ngay mấy điều tâm-niệm kia, rồi luôn luôn tìm cách áp đảo, không dùng thế công thì cũng giữ thế thủ”.

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kì 16)

          HOÀNG TUẤN PHỔ

Cụ Hoàng Tuấn Phổ (mùa đông 2017)
Ảnh: HTC

         Sau khi bất ngờ được tạm tha, tôi trở về nhà, sống theo kiểu tù giam lỏng. Nghĩa là tuyệt đối không được bước chân ra khỏi ngõ.

          Nhà tôi không có bò, chỉ giữ lại dăm sào để khỏi phải ăn đong, do mẹ tôi và anh Nậu lo cày cuốc cấy hái, suốt ngày vật lộn với công việc đồng áng. Tôi ở nhà quét dọn nhà cửa, nấu nướng cơm nước. Mẹ tôi không có tiền đi chợ, bữa ăn triền miên rau lang luộc chấm nước mắm cáy thối, do bị gió thổi lật bay mất chiếc nón lá rách đội trên vại, nước mưa chảy vào. Ngoài ra còn có món cà thâm, cà trắng, muối từ mùa cà tháng ba năm ngoái. Vại cà muối hơi đầy. Cái nén cà bằng đá Nhồi hơi nhẹ, nước chỉ lên được nửa vại. Khi lấy cà để ăn, anh Nậu moi chọn quả trắng đẹp ăn trước, sau còn lại đều cà thâm. Cà thâm hết, đến cà lũn cũng ăn. Cà lũn phải bỏ nồi kho lại. Anh Nậu khéo vét trong hông lọ mỡ rán hồi Tết Nguyên đán, sót lại, bỏ vào món cà lũn sau khi nấu chín, làm mất mùi  hôi, hơi có mùi thơm, dễ ăn hơn.

NGHĨA CỦA CHỮ “BỒN” TRONG “LÂM BỒN”

    HOÀNG TUẤN CÔNG

    “Lâm bồn” là một từ Việt gốc Hán, không mấy thông dụng trong giao tiếp, nhưng lại được sử dụng khá nhiều trên sách báo hàng ngày. Ví dụ một số báo đặt tít: “Đến lúc lâm bồn mới biết mang thai.” (dantri.com.vn); “Cô gái không biết mình có thai...đến lúc lâm bồn.” (thanhnien.vn); “Tại sao đàn ông không nên gần vợ lúc lâm bồn.” (vietnam.net.vn); “10 dấu hiệu cho biết bạn sắp lâm bồn.” (nuoiconkieumy.com);“Chuẩn bị đến ngày lâm bồn.” (songkhoe.vn)...

'LƯNG CHỮ CỤ, VÚ CHỮ TÂM" TRÔNG NHƯ THẾ NÀO?

        

Lưng thẳng, cân đối khi ngồi
giống như hình chữ cụ 具
Tranh: Nguyễn Thanh Bình

                    HOÀNG TUẤN CÔNG

       Trong truyện dài “Đứa con của thần linh”, Nhà văn Trần Quang Vinh viết: “Ngày ấy bà được khen là cô gái đẹp nhất làng, (...) những chuẩn mực thể hiện khả năng sinh con đàn cháu đống của người đàn bà như thắt đáy lưng ong, lưng chữ cụ vú chữ tâm cũng hội tụ ở người con gái ấy”.

         Tiểu thuyết “Một trăm và chín chín” (Trần Chiểu) viết: “Cụ Cố khen tôi “lưng chữ cụ vú chữ tâm”, hai núm như hai hột đào tơ, mắn đẻ, khéo nuôi con, cụ muốn lấy tôi làm vợ bé...”  

THUỐC LÀO - TƯƠNG TƯ THẢO

Đàn bà An Nam hút thuốc lào

              HOÀNG TUẤN CÔNG

    Thuốc lào có tên chữ là “tương tư thảo” (cỏ tương tư). Ý đã trót hút vào rồi thì không bỏ được, đêm thương ngày nhớ tựa kẻ mắc bệnh tương tư vậy.

Theo Lê Quý Đôn, nước Nam ta vốn không có giống thuốc ấy. Từ năm Canh Tý, niên hiệu Vĩnh Thọ (1660), đời vua Thần Tông nhà Lê, người nước Ai Lao mang giống đến, dân ta mới đem trồng. Quan, dân, đàn bà, con gái đua nhau hút, đến nỗi có người nói rằng: “Nhịn cơm ba ngày còn được, chứ một lúc nhịn hút thuốc thì không được”.

“SƯỢNG MẸ, BỞ CON” NGHĨA LÀ SAO?

Củ khoai lang khổng lồ,
nằm trong đất tới 6 tháng ở Hà Nam
                                                                Ảnh: Dân Trí

HOÀNG TUẤN CÔNG

Tục ngữ “Sượng mẹ, bở con” có nhiều cách giảng rất khác nhau.

-“Từ điển tục ngữ Việt” (Nguyễn Đức Dương): “Sượng mẹ bở con: (Củ cái khoai sọ càng) sượng thì củ con tất càng bở. Hay dùng để chỉ rõ một lẽ thật: “Đừng vội coi khinh những thứ có vẻ ngoài xấu xí vì lắm thứ thực chất vốn khác xa vẻ ngoài”.

-“Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam” (GS Nguyễn Lân): “Sượng mẹ bở con: Sượng là nói khoai chưa thực chín, còn sần sật) Ý nói: Mẹ phải chịu đựng khó khăn để cho con được sung sướng”.

LƯỠI CON NGƯỜI TA DÙNG ĐỂ LÀM GÌ?

Những cuốn từ điển tiếng Việt nhiều sai sót
mang tên NXB Thanh Niên vẫn bày bán công khai
tại Nhà sách FAHASA
Ảnh: HTC

             HOÀNG TUẤN CÔNG

“Từ điển tiếng Việt thông dụng dành cho học sinh, sinh viên” (Ngọc Hằng - Kỳ Duyên, NXB Thanh Niên 2016) viết: “LƯỠI (danh từ) miếng thịt ở trong miệng dùng để nếm”. Sách này không nói rõ đó là “miếng thịt” lợn, hay thịt bò. Tuy nhiên, cứ theo đây, thì ngoài chứng câm điếc bẩm sinh, thì người ta bị câm, hay nói ngọng, hoàn toàn không phải do trong mồm không ngậm “miếng thịt”, hay “miếng thịt” ấy ngắn, dài thế nào. Nói cách khác, nếu thiếu đi “miếng thịt” mà từ điển tiếng Việt mang tên NXB Thanh Niên mô tả, thì người ta vẫn nói được như thường, chỉ mỗi tội không nếm được mà thôi.

Người Thanh Hóa lập làng nghề phố nghề trên đất Bắc

         

Chùa Kim Liên (làng Nghi Tàm)
Ảnh: ST

 

         HOÀNG TUẤN PHỔ

           Ngọc phả đền làng Hòe Thị và Thị Cấm do Đông các đại học sĩ Nguyễn Bính soạn năm Hồng Phúc nguyên niên (1572) đời Lê Anh tông, chép sự tích tôn thần Phan Tây Nhạc người thời Hùng Vương quê châu Ái, tức bộ Cửu Chân (Thanh Hóa) nước Văn Lang. Sinh thời Phan Tây Nhạc theo Tản Viên đánh giặc Thục, lập công lớn được vua Hùng gả cháu gái Hoàng hậu làm vợ và phong ấp vùng Hương Canh (huyện Từ Liêm, Hà Nội). 

“THUỐC NAM ĐÁNH GIẶC, THUỐC BẮC LẤY TIỀN”

Xuyên sơn giáp (Tàu) con trút (ta)
Ảnh: ST

Hoàng Tuấn Công

Trong cuộc gặp gỡ lần hai giữa Quang Trung Nguyễn Huệ và La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp, “Huệ hỏi: “nghe thầy học tinh lý-số, lại hay mưu lược. Nay Tôn-Sĩ-Nghị nó sang, thầy nghĩ chước nào?” Thầy Nguyễn Thiếp thưa rằng: “Quân quý thần tốc”. Huệ nói rằng: “Phải, phải, tôi nay ra đánh cho nó chết. Tôi mà dẹp được giặc Tầu xong, thì xin rước thầy ra dạy học. Tôi muốn khí-dụng gì cũng chẳng mua của nước Tàu”. Thầy Nguyễn Thiếp lại thưa rằng: “Chỉ có thuốc Bắc phải dùng của Tầu mà thôi”.⁽¹⁾

TIẾC THƯƠNG NHÀ NGHIÊN CỨU THÁI KIM ĐỈNH (1926-2017)

        

Nhà nghiên cứu Thái Kim Đỉnh
Ảnh: Tạp chí VHNT Hà Tĩnh

       HOÀNG TUẤN CÔNG 

Nhà nghiên cứu Văn hoá Thái Kim Đỉnh vừa vĩnh biệt cõi trần (4/2/2017). Sinh thời, trong số những bức thư Nhà nghiên cứu Thái Kinh Đỉnh gửi cho cụ thân sinh tôi - Nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Phổ - có một “mẩu thư” khá đặc biệt. Đó là thư cụ Thái gửi trả lại tiền nhuận bút, với những dòng run run ghệch ngoạc của người cầm bút sau “tai biến”:

LỄ HỘI KIM THỜI PHÚ (Cao Bồi Già)

Tranh cướp ấn
Ảnh: Sưu tầm

        CAO BỒI GIÀ

TCTP: Bài phú này do bác Cao Bồi Già gửi cho Tuấn Công Thư phòng Tết năm Bính Thân (2016). Nay thấy nội dung vẫn còn nguyên tính thời sự nên xin được đăng lên hầu bạn đọc.

VỌNG BÁI GS VÕ QUÝ (1929-2017)

Hai tập sách của GS Võ Quý
Ảnh: HTC

        HOÀNG TUẤN CÔNG

TCTP hiện sở hữu hai tập sách “Chim Việt Nam, hình thái và phân loại” (Võ Quý -NXB Khoa học và Kỹ thuật). Cảm phục và biết ơn cụ thân sinh, trong hoàn cảnh cơm chẳng có mà ăn, áo chẳng có đủ mặc, vậy mà vẫn đón mua đủ cả hai tập (tập I ấn hành ở Hà Nội 1975, giấy khá đẹp; tập II in ở TPHCM năm 1981, giấy nứa đen, xấu). Dĩ nhiên, tiền mua những cuốn sách như thế này bao giờ cũng có sự đóng góp từ hạt lúa, củ khoai ở quê nhà.

"Từ điển tiếng Việt" (NXB Thanh Niên), thật hay giả?

Từ điển tiếng Việt
mang tên NXB Thanh Niên
hiện phát hành tại thị trường Thanh Hoá
Ảnh: HTC

            HOÀNG TUẤN CÔNG

Các nhà xuất bản chân chính cần lên tiếng, cơ quan chức năng cần vào cuộc để điều tra và kết luận nhằm ngăn chặn, trừng trị nạn làm sách bậy.

Trong bài “Từ điển tiếng Việt lậu tràn ngập thị trường” (Báo Nông nghiệp Việt Nam, 10-1-2017), ông Nguyễn Xuân Trường - Giám đốc NXB Thanh Niên - cho biết: Các cuốn từ điển mắc nhiều sai sót như “Từ điển tiếng Việt thông dụng dành cho học sinh - sinh viên” (Ngọc Hằng - Kỳ Duyên - NXB Thanh Niên, 2016) và “Từ điển tiếng Việt” (Khang Việt, NXB Thanh Niên, 2016, mà trong bài viết “Sai như... từ điển”, Báo Người Lao Động ngày 11-1 đã phản ánh) là “những đầu sách in lậu, giả mạo thương hiệu của NXB Thanh Niên" (?!).

“TỪ ĐIỂN TIẾNG VIỆT” (NXB THANH NIÊN): “GIAO CẤU” nghĩa là “...LẤY NHAU”

Từ điển tiếng Việt (NXB Thanh Niên)
đơn vị phát hành Khangvietbook
Ảnh: HTC

               HOÀNG TUẤN CÔNG

Đó là cách giảng của Từ điển tiếng Việt, (Khang Việt, NXB Thanh Niên, 2016).

Ngoài bìa, phía trên cùng, sách không ghi tên tác giả, mà có hai dòng chữ: “KHOA HỌC - XÃ HỘI - NHÂN VĂN; NGÔN NGỮ VIỆT NAM, khiến độc giả lầm tưởng từ điển của “VIỆN NGÔN NGŨ HỌC”, hoặc “TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN”(!). Phía dưới tên sách là những thông tin hấp dẫn: “Giải thích rõ ràng”; “Cập nhật nhiều từ mới”; “Tiện lợi để tra cứu”; “370.000 từ”. Với khuôn khổ 10x18cm, 1006 trang, mà chứa tới 370.000 (ba trăm bảy mươi nghìn) từ thì thật là kinh khủng. Kể cả đếm từng chữ trong cuốn sách chưa chắc đã đạt được số lượng như vậy (!!!).

“TỪ ĐIỂN TIẾNG VIỆT” CỦA NXB THANH NIÊN: “GIAO PHỐI” nghĩa là “KẾT HÔN”!

         

Ảnh: HTC

                 HOÀNG TUẤN CÔNG

Đó là định nghĩa của “Từ điển tiếng Việt thông dụng dành cho học sinh - sinh viên” (tác giả Ngọc Hằng - Kỳ Duyên - NXB Thanh Niên, 2016).

          Bìa sách, ngoài dòng chữ nhái “Trung tâm từ điển học”, còn có những thông tin rất hấp dẫn, như: “Cập nhật nhiều mục từ mới”, “Nhiều hình ảnh minh hoạ”, sách “Bán nhiều nhất”...

          Vậy, sách này “cập nhiều mục từ mới” như thế nào?

          Xin thưa rằng hoàn toàn ngược lại. Nghĩa là rất nhiều từ cũ, từ dùng sai cách đây ngót một thế kỉ, đã được nhóm tác giả này “khai quật”, sao chép lại để “dành cho học sinh- sinh viên”. Sau đây là ví dụ về một số cái sai của Nhóm Kim Danh - Ngọc Hằng (KDNH). Chúng tôi sẽ lấy chính cách giảng nghĩa của “Từ điển tiếng Việt”  (Vietlex) Hoàng Phê chủ biên, do Trung tâm Từ điển học (The Lexicography Center – Vietlex) chính lý và bổ sung (cuốn từ điển này bị Nhóm KDNH làm nhái, chúng tôi sẽ nói rõ ở phần sau), để chỉ ra những sai sót của KDNH (phần ví dụ của Vietlex, chúng tôi xin lược bớt):

SAO LẠI "THÀNH KÍNH PHÂN ƯU"?

Dòng chữ "kính viếng" thường thấy, nay đã được thay
bằng "Thành kính phân ưu"
Ảnh: ST

             HOÀNG TUẤN CÔNG

Trên mạng xã hội, mỗi khi gửi lời chia buồn tới bạn bè có người thân mới mất, nhiều người thường viết: “Thành kính phân ưu!”; hay “Thành kính chia buồn!”. Ngoài đời, những dòng chữ này còn được viết lên các dải băng gắn trên vòng hoa viếng người đã khuất.

          “Phân ưu” 分憂 là từ Việt gốc Hán [分 = chia; 憂 = lo, buồn], đối dịch là “chia buồn”, cũng là nghĩa từ vựng của từ này. Tuy nhiên, các nhà biên soạn từ điển vẫn có sự khác nhau trong cách giải nghĩa:

“MỒ CHA KHÔNG KHÓC, KHÓC ĐỐNG MỐI...”

Dây leo bòng bong hay mọc ở bụi rậm
Ảnh: HTC

        HOÀNG TUẤN CÔNG

Tục ngữ “Mồ cha chẳng khóc khóc đống mối; mồ mẹ chẳng khóc khóc bối bòng bong” khá thông dụng và dường như không có gì cần phải bàn cãi về nội dung, ý nghĩa của nó. Tuy nhiên, xét cách giải thích của các nhà biên soạn từ điển lại thấy vấn đề không phải như vậy.

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 15)

             HOÀNG TUẤN PHỔ

Tôi nghĩ không ra ai. Muốn nói bừa một cái tên nào đó cho xong, nhưng đầu óc tôi sao tối tăm mù mịt, không còn biết ai là đồng bọn với Tuệ Quang, Tuệ Chiếu để cung xưng với toà. Tôi mà cũng bị bắt đi tù nữa thì mẹ tôi chết mất!

          Đầu óc tôi bỗng vụt sáng lên một người cũng ở chùa, đầu tóc trọc lóc, mặt mũi xấu xí, có lần đến nhà tôi nói chuyện với bố tôi về sư Tuệ Quang, Tuệ Chiếu. Tuệ Quang tôi mới nghe lần đầu. Còn Tuệ Chiếu tôi đọc báo Đuốc Tuệ cũ (xuất bản vào khoảng 1942, 1943) sở dĩ tôi nhớ được, vì ông sang Lào, nhà vua cho ngồi ngai vàng để thuyết pháp...

LẠI CHUYỆN CÂU ĐỐI CỦA GS VŨ KHIÊU

Bác Lê Bá  Chương ở TCTP
Ảnh: HTC

             HOÀNG TUẤN CÔNG

Bác Lê Bá Chương (Quảng Xương - Thanh  Hoá) gửi Tuấn Công Thư Phòng bức thư như sau:

           “Tuấn Công thân mến!

Như đã có dịp trao đổi với Tuấn Công về những băn khoăn thắc mắc của chúng tôi và cũng là những băn khoăn thắc mắc của nhiều người trong đó có nhiều thân nhân liệt sĩ, các cựu chiến binh, mỗi lần họ đến viếng nghĩa trang và vào thắp hương tại nhà tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ huyện Quảng Xương.

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 14)

            

Cây kè ở Thanh Hoá
Ảnh: HTC

                HOÀNG TUẤN PHỔ

Không biết ông Khai giở trò ma quỷ gì, làm chị Phương rên rỉ, kêu đau suốt đêm. Sáng thức giấc, tôi thấy chị Phương dậy sớm nhất. Hình như cả đêm chị không nhắm được mắt. Chị nói với ông Khai, giọng thiểu não: “Em bị đau bụng suốt đêm, bây chừ hãy còn đau, xin anh cho phép em về nhà...”

            Ông Khai không giấu được bực bội: “Rõ cái đồ liền bà con gái, trong lúc người ta đang cần lại giở trò đau bộng đau bão!”

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 13)

Cây trôi đình Đoài
Ảnh: TC

            HOÀNG TUẤN PHỔ

Đêm nằm trằn trọc thao thức không ngủ được, tôi nhớ lại hôm bố tôi bị bắt, dắt đi bằng sợi dây thừng, tôi lo sợ sẽ đến lượt mình. Bây giờ, nỗi sợ ấy đã xảy ra: Tôi cũng đã thành một con vật, nay buộc, mai trói, dắt đi hết nơi này đến nơi khác! Có thể đêm mai ai đó nhảy đến đấm đá cái thằng nhỏ nhất, làm chức to nhất là tôi. Chắc chắn tôi chết mất! Làm thế nào? Thôi đành chịu chứ biết làm sao? Lúc sau, tôi cố hết sức bình tĩnh tự nhủ: Lo sợ cũng không được!

"CẬY THẦN PHẢI NỂ CÂY ĐA"

Cây đa có miểu thờ bên trong ở Quảng Bình
Ảnh: Báo Đời sống & pháp luật

HOÀNG TUẤN CÔNG

Các nhà biên soạn từ điển giải thích câu tục ngữ này như sau:

- “Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam” (GS Nguyễn Lân): “Cậy thần phải nể cây đa (cây đa ở bên cạnh miếu thờ thần) Ý nói: Đã phải nhờ vả người nào thì lại phải lo lót những kẻ tay chân của người ấy. Đó là cái tục gây nhiều điều tiêu cực”.

GIÁP DƯƠNG XÁ (Phần 3 - BÀ CHÚA HẾN)

Sông Mã

Ảnh ST chỉ mang tính minh hoạ

      HOÀNG TUẤN PHỔ

Đất Kẻ Dàng tạo địa thế cho trấn Dương Xá thành nơi đô hội của trấn. Dương Xá tạo điều kiện cho Kẻ Dàng trở nên một vùng sầm uất bậc nhất “ba phủ Thanh Hoa”⁽¹⁾. Dương Xá - Kẻ Dàng nhanh chóng lớn mạnh, phình ra quá cỡ, phải đẻ thêm làng Dàng thứ hai: Dàng Hến. Dàng Bến là Dương Xá cũ, tấp nập trên bến dưới thuyền, chợ búa bán mua trăm thức. Sản vật địa phương có “Cót làng Dàng, tranh làng Đại Khối”. (Tranh lá lợp nhà). Cam Dàng, một giống cam chanh ngon nổi tiếng,.v.v…⁽²⁾. 

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kì 12)

            

Những cây dừa từng chứng kiến
cuộc đấu tranh chính trị nghiêng trời lệch đất
Ảnh: HTC

              HOÀNG TUẤN PHỔ

Trời chưa sáng, mẹ tôi đã gõ cửa nhà anh Lưỡng. Nhà anh gần nhà tôi, cách một quãng đường vòng đi qua ao đình làng với ao nhà ông Mục Chức và ngõ ông Từ Chức là đến. Mẹ tôi phải đi lúc này vì nhà ông Lời chỉ cách nhà anh Lưỡng một cái ngõ. Sợ ông ấy nhận thấy lại nghi ngờ.

            Nhưng sau mấy đêm hò hét, đấu tranh, chắc ông Lời không thể thức dậy sớm. Anh Lưỡng làm công an thôn, vốn người tốt bụng, gia đình nghèo khó, bố anh là ông Kỹ làm nghề bán nước chè xanh ở chợ Nguyễn, lúc này cũng đã thức dậy sửa soạn hàng. Ông Kỹ hiền lành như đất, không để ý đến khách của con. Anh Lưỡng vui vẻ nhận lời. Nhưng vì không có quyền hành gì, nên chỉ hứa sẽ nói khéo với ông Trần Ngọc Khai, xã đội trưởng kiêm Trưởng công an xã, thương tình che chở.

GIÁP DƯƠNG XÁ (Phần 2 - ĐỀN THỜ HỌ DƯƠNG)

Đền thờ Dương Đình Nghệ
                                    Ảnh: xuthanh.net

 HOÀNG TUẤN PHỔ

Làng Dương Xá thờ Dương Đình Nghệ làm thần tổ, lập đền thờ trên đất thổ cư nhà ông xưa. Trên ban thờ, chính vị Dương Tiết độ sứ, phụ thờ con trai Dương Tam Kha, con gái Dương Thị Nga. Ông bà họ Dương như vậy chỉ sinh hạ được một trai, một gái.

Sử Toàn thư và Cương mục chép:

"CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG" (Kỳ 11)

         

Tác giả đang viết Hồi kí "Chạy trời không khỏi nắng"

Ảnh: HTC

              HOÀNG TUẤN PHỔ

               (Hồi kí viết lúc hoàng hôn)

 Bố tôi bị giải - dắt di rồi, nhà như có tang. Tượng thờ, bát hương lăn lóc, bếp núc tung toé. Ngoài sân sách vở đang âm ỉ cháy, nghi ngút khói bay lên trời, một bầu trời đầy mây âm u, xám xịt. Không ai nói với ai câu gì. Mẹ tôi lên giường nằm khèo. Chẳng biết bà đang nghĩ ngợi gì.

Anh Nậu thu dọn bếp núc, nhà cửa. Anh cũng là người siêng năng, chịu khó, nhưng thiếu tính cẩn thận, chu đáo, lại hay nghịch ngầm. Hồi anh mới về làm con nuôi, một hôm, cắt xong cái lưỡi câu để câu cá rô, anh bảo tôi: “Mi sờ coi cái lưỡi câu tau vừa cắt xong, mũi có nhọn, ngạnh có sắc không.” Tôi cầm lấy lưỡi câu đã buộc vào dây và cần xem thế nào. Lập tức anh giật mạnh cái cần, khiến tay tôi bị chảy máu, đau điếng. Anh lấy lá kinh giới nhai qua, đắp vào vết thương. Tôi bị xót giẫy nẩy lên, anh liền nhe răng ra cười khoái chí!

"THEO VOI HÍT BÃ MÍA"

HOÀNG TUẤN CÔNG

          

Trong bài thơ có tên “Theo voi ăn bã mía” (cũng là dị bản của tục ngữ “Theo voi hít bã mía”) Tản Đà viết:

“Ăn mía theo voi tiếng đến giờ 
Vì chi miếng bã để trò dơ 
Rón chân những chực khi vòi nhả 
Rát lưỡi đành xơi cái ngọt thừa...”

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (KỲ 10)

       

                HOÀNG TUẤN PHỔ

          (Hồi ký viết lúc hoàng hôn)

Có lẽ Hiển và Vũ hết sức bất ngờ khi thấy tôi về quê đột ngột, không một lời chia tay. Đúng! Chính tôi cũng bị bất ngờ, hoàn toàn bất ngờ trước sóng gió cuộc đời nổi lên dữ dội trong bão táp đấu tranh(*).

          Tôi và anh Nậu về đến nhà, mẹ tôi đang nấu cơn trưa. Cảnh nhà vắng vẻ. Bố tôi như thường lệ đi chợ Muôn bán thuốc Đông y từ sáng sớm. Mẹ tôi ghé vào tai tôi nói nhỏ: “Chả biết có chuyện chi, chó cắn suốt đêm văng vẳng, như có người rình mò đằng sau nhà, còn qua lại dò la trước ngõ. Chú Thuyết đã bị bắt rồi, nghe nói đưa lên huyện...”

GIÁP DƯƠNG XÁ (Làng quê Dương Đình Nghệ)

Đền thờ Dương đình Nghệ ở làng Dương Xá
Ảnh: ST

     HOÀNG TUẤN PHỔ

Dương Xá là tên chữ, chữ “Dương” chuyển từ tên nôm cổ: Ràng hay Dàng, tùy theo cách phát âm rung lưỡi (R) hoặc cong lưỡi (D). Từ miền ngược đổ xuôi, sông Mã gặp sông Lương tại nơi thuộc giang phận làng Dàng thành tên ngã ba Dàng. Từ ngã ba Dàng trở xuống đáng lẽ vẫn là sông Lường tức sông Lương thì người ta gọi nhầm sông Mã, lâu ngày hóa quen, cũng như sông Sũ (tên nôm sông Lương) biến ra sông Chu. Một bài thơ khuyết danh nôm cổ tả phong cảnh xứ Dàng:

“TRỐN VIỆC QUAN ĐI Ở CHÙA”

              HOÀNG TUẤN CÔNG

Về nghĩa bóng câu tục ngữ "Trốn việc quan đi ở chùa", hầu như các nhà biên soạn từ điển đều cơ bản hiểu đúng, nhưng lại khá lúng túng, nhầm lẫn khi giải thích nghĩa đen:

          1 - “Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam” (GS Nguyễn Lân): “Trốn việc quan đi ở chùa: Chê người lười bỏ nhiệm vụ của mình: Khi thủ trưởng giao cho một việc nặng thì hắn cáo ốm, trốn việc quan đi ở chùa mà”.

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (KỲ 9)

Tam quan đền Nưa
Ảnh: Tân Ninh Blog

         HOÀNG TUẤN PHỔ

Câu chuyện tiên thánh giữa hai bố con diễn ra đã lâu, nay nhớ lại, tôi lại muốn biết ông tiên Nưa thế nào.

          Tôi và anh Hiển bắt đầu cuộc hành trình từ sáng. Ban ngày tàu bay tàu bò cũng hay hoạt động, nhưng không sợ. Hễ chúng nó đến, chúng tôi nằm rạp xuống sườn núi giả làm hòn đá hoặc nấp sau tảng đá. Lớp học, chợ búa sợ máy bay oanh tạc chỗ đông người, còn dân đánh củi, đánh nứa vẫn rải rác leo núi trèo đèo, đi lại làm ăn như thường.