13 thg 3, 2024

NHIỀU SAI SÓT TRONG "TỪ ĐIỂN TIẾNG VIỆT DÀNH CHO HỌC SINH" (Kì cuối)

 

Một phiên bản từ điển
bán trên Tiki

                               HOÀNG TUẤN CÔNG 

          4. “Đầu Ngô mình Sở

Ở phần Lời giới thiệu, Nhóm HQN cho chúng ta biết cấu trúc của từ điển là một chỉnh thể thống nhất từ đầu đến cuối. Tuy nhiên, trong thực tế, đây là cuốn từ điển không chỉ bị lỗi hệ thống mà còn đầu Ngô mình Sở:

- Phần đầu của từ điển (từ vần A cho đến hết vần M, chiếm ½ nội dung), quy ước đánh số La Mã cho những “từ có quan hệ với nhau về ý nghĩa nhưng thuộc các từ loại khác nhau”, hoàn toàn không thấy ở bất cứ mục từ nào. Bắt đầu từ vần N, quy ước này mới được áp dụng.

12 thg 3, 2024

NHIỀU SAI SÓT TRONG “TỪ ĐIỂN TIẾNG VIỆT DÀNH CHO HỌC SINH” (Kì 1)

          

                          HOÀNG TUẤN CÔNG
    

   Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh (Hà Quang Năng chủ biên – ThS Hà Thị Quế Hương – ThS Dương Thị Dung – ThS Đặng Thuý Hằng – NXB Đại học Quốc gia Hà Nội – 2019, trong bài gọi tắt là Nhóm HQN); đơn vị liên kết xuất bản Công ty Trách nhiệm Hữu hạn một thành viên Thương mại và Dịch vụ văn hóa Minh Long (Minh Long Book).

Lời giới thiệu” cho biết: “Cuốn từ điển tiếng Việt (dành cho học sinh) được biên soạn nhằm phục vụ rộng rãi nhu cầu giảng dạy, học tập và trau dồi tiếng Việt cho đối tượng chính là học sinh, giáo viên và các bậc phụ huynh. Từ điển được biên soạn theo tinh thần chuẩn hoá và giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt”.

3 thg 2, 2024

CÀ KÊ CHUYỆN RỒNG

Trúc hoá long
Sưu tầm và trưng bày tại TCTP

    HOÀNG TUẤN CÔNG

Con rồng trông như thế nào? Hơn 3000 năm trước, thời nhà Thương đã thấy xuất hiện chữ long . Thuyết văn giải tự khi giảng về chữ long cho ta biết tập tính kì dị của con rồng: “Lân trùng chi trưởng, năng u, năng minh, năng tế, năng trưởng, xuân phân nhi đăng thiên, thu phân nhi tiềm uyên”, nghĩa là: Rồng thuộc loài lớn nhất trong các loài trùng có vảy, vừa có thể ẩn mình chốn thâm u vắng vẻ, vừa có thể vẫy vùng nơi biển rộng trời cao, có thể to, có thể nhỏ, có thể thu ngắn, có thể giãn dài, Xuân phân thời bay lên trời, Thu phân thời ẩn dưới vực sâu.

2 thg 2, 2024

CON RỒNG TRONG NGÔN NGỮ DÂN GIAN

          

Mai hoá long
Khắc gỗ dân gian (tại TCTP)
                   HOÀNG TUẤN CÔNG
     

    Rồng là con vật duy nhất trong 12 con giáp không tồn tại trong thực tế, nhưng nó vẫn mang hình dạng, tập tính của một con vật bằng xương bằng thịt và xuất hiện khá nhiều trong lời ăn tiếng nói dân gian, điển cố, điển tích.

Tương truyền, khi trời sắp mưa, rồng gầm lên thành sấm. Thế nên ví thanh âm gì hùng tráng thì gọi là Long minh sư hống 龍鳴獅吼 (Rồng gầm, sư tử rống). Mây là môi trường sống của rồng. Mây với rồng như nước với cá, nên có thành ngữ Như cá gặp nước như rồng gặp mây; Rồng mây gặp hội; Gặp hội mây rồng; Long vân gặp hội; Long vân khánh hội,...ý chỉ cơ hội may mắn, vua tôi, trai gái gặp nhau, hoặc người đi thi đỗ đạt, vinh hiển.

20 thg 1, 2024

“RÂU” HAY “DÂU”, “CẮM CẰM” HAY “CHĂN TẰM”?

 

Minh họạ Ô đầu bach, mã sinh giác
                     Tranh: ST
   HOÀNG TUẤN CÔNG
     

Độc giả Trần Trọng Nghĩa hỏi: “Bài Chữ và nghĩa: cái phi lý có lý (PGS.TS. Phạm Văn Tình - Báo VHTT – 22/11/2023) viết:

Gần đây, trên một tờ báo điện tử (theo tìm hiểu của tôi đó là VTC) có đưa các câu hỏi trắc nghiệm, yêu cầu độc giả lựa chọn một đáp án (được coi là đúng) cho những biến thể thành ngữ (thường là 2). Thí dụ, câu hỏi: “Theo bạn, đâu mới là thành ngữ đúng: 1. râu ông nọ cắm cằm bà kia; 2. dâu ông nọ chăn tằm bà kia”.

15 thg 1, 2024

TỪ “LÚ NHÚ” ĐẾN “LÚ LẤP”,…

 

Trăng mới lú lên sau rặng cây
Ảnh: ST

HOÀNG TUẤN CÔNG


    1-Nghĩa của “lú” và “nhú” trong từ “lú nhú”

Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên) thu thập từ “lú nhú” và giảng như sau:

“LÚ NHÚ đgt. Mới nhú lên, mới mọc lên một loạt với độ dài ngắn, cao thấp không đều nhau. Măng lú nhú khắp rặng tre. Ngô tra được mấy ngày đã mọc lú nhú. “Những gốc cam lú nhú một lớp quả non”.

1 thg 12, 2023

“HOA THỊ” TRONG “DẤU HOA THỊ”,…LÀ GÌ?


Hình hoa thị dán trên khay gỗ
Tạo tác: HTC
           HOÀNG TUẤN CÔNG

“Hoa thị”, hay “dấu hoa thị”, là chỉ dấu sao [*] (Anh: asterisk; Hán: tinh hình-星形, tinh hiệu-星號, hay tinh hiệu phù hiệu-星號符號).

Tất cả các cuốn từ điển chúng tôi có trong tay chỉ ghi nhận hoa thị/dấu hoa thị, mà không thấy ghi nhận sao/dấu sao, cho dù trong thực tế, cách gọi dấu sao thông dụng hơn dấu hoa thị.

Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên – Vietlex) và nhiều cuốn từ điển khác đều chỉ giảng: hoa thị • d. hình giống như bông hoa nhiều cánh [*], dùng để đánh dấu hoặc trang trí”, mà không cho biết nghĩa gốc của “hoa thị” là gì?

24 thg 11, 2023

“CHẾT ĐỨNG” TRONG “CÂY NGAY KHÔNG SỢ CHẾT ĐỨNG” NGHĨA LÀ GÌ?

 

          HOÀNG TUẤN CÔNG


    Một số cuốn từ điển chúng tôi có trong tay như Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê – Vietlex); Đại từ điển tiếng Việt (Nguyễn Như Ý chủ biên); Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam (Nhóm Vũ Dung), đều giải thích nghĩa bóng câu Cây ngay không sợ chết đứng là: ví người ngay thẳng, trung thực thì không có gì phải sợ sự gièm pha, vu khống, trù dập.

17 thg 11, 2023

NHƯ THẾ NÀO THÌ ĐƯỢC GỌI LÀ “DANH GIA VỌNG TỘC”?

 

Đại gia đình Mai Lĩnh
Ảnh ST
             HOÀNG TUẤN CÔNG
    

Độc giả Đỗ Đình Ngọc (Nam Định) hỏi: “Trong bài viết “Khi nào thì nên gọi là “Danh gia vọng tộc”, nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân cho rằng không nên gọi gia đình đã lập nên Nhà xuất bản Mai Lĩnh là “danh gia vọng tộc” theo cách của nhà văn Nguyễn Mạnh Tuấn(1). Lí do ông LNA viết:

3 thg 11, 2023

“BÀNG QUAN” VÀ “BÀNG QUANG” - SAI MỘT LI ĐI MỘT DẶM

 

Bàng quan
Minh hoạ: ST
         HOÀNG TUẤN CÔNG
    

Trong tiếng Việt, “bàng quan” và “bàng quang” đều là những từ Việt gốc Hán; nghĩa của chúng khác nhau hoàn toàn, nhưng lại có âm đọc và chữ viết gần giống nhau.

Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên – Bản chú chữ Hán cho những từ Hán Việt – Trung tâm từ điển học Vietlex) giảng: