Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh (Hà Quang Năng chủ biên – ThS Hà Thị Quế Hương – ThS Dương Thị Dung – ThS Đặng Thuý Hằng – NXB Đại học Quốc gia Hà Nội – 2019, trong bài gọi tắt là Nhóm HQN); đơn vị liên kết xuất bản Công ty Trách nhiệm Hữu hạn một thành viên Thương mại và Dịch vụ văn hóa Minh Long (Minh Long Book).
“Lời giới thiệu” cho biết: “Cuốn từ điển tiếng Việt (dành cho học sinh) được biên soạn nhằm phục vụ rộng rãi nhu cầu giảng dạy, học tập và trau dồi tiếng Việt cho đối tượng chính là học sinh, giáo viên và các bậc phụ huynh. Từ điển được biên soạn theo tinh thần chuẩn hoá và giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt”.
Vậy, có đúng cuốn từ điển này “biên soạn theo tinh thần chuẩn hoá và giữ
gìn sự trong sáng của tiếng Việt” hay không?
1. “Tràng ba mươi
khoát không được một tấc”
-“Lời giới thiệu” cho biết, “quyển từ điển thu thập khoảng 30.000 mục từ”.
Tuy nhiên, sách có 519 trang, khổ 11 x 18cm, trừ đầu trừ đuôi, nội dung giải
nghĩa từ vựng còn lại 500 trang, mỗi trang chỉ có từ 7 – 9 mục từ. Cứ tính 10 mục
từ/trang, thì tối đa cũng chỉ đến mức 5.000 mục từ.
Theo đây, Nhóm HQN
đã quảng cáo số lượng từ cao gấp 6 lần so với thực tế. Đây là cách làm thường
thấy ở loại “từ điển rác”, mà chúng tôi đã nhiều lần lật tẩy. Ví dụ Từ điển tiếng Việt (Khang Việt – NXB
Thanh Niên – 2016; khổ 10x18cm, 1006 trang) giới thiệu ngoài bìa là “giải
thích rõ ràng”; “cập nhật nhiều từ mới”; “tiện lợi để tra cứu”; “370.000 từ”,
nhưng nội dung thì sai sót tùm lum, sai đến mức ngớ ngẩn, số lượng từ bị nói vống
lên gấp… hơn 70 lần so với thực tế!
-Từ điển của Nhóm HQN giới
thiệu sẽ cập nhật “từ ngữ mới được sáng tạo
gần đây, được sử dụng tương đối phổ biến, ổn định, chứng tỏ sự chấp nhận của xã
hội, như kích cầu, xuất toán, du lịch sinh thái, kinh tế tri thức,…”.
Tuy nhiên trong thực tế,
không những soạn giả không thu thập từ mới (ví dụ, chỉ tính những từ ngữ được sử
dụng liên quan đến máy tính hoặc mạng xã hội: đăng nhập, đăng xuất, truy cập, thoát, lưu, mạng xã hội, cư dân mạng,
tài khoản,…hoàn toàn vắng bóng),
mà ngay cả những từ ngữ được tác giả nêu cụ thể làm ví dụ tiêu biểu (“kích cầu, du lịch sinh thái, kinh tế tri thức,…”) chúng tôi cũng
không hề tìm thấy.
-Từ điển cho biết,
còn thu thập cả những “yếu tố Hán Việt có
khả năng tạo từ lớn, không chỉ tạo ra từ Hán – Việt mà cả một số từ ngữ không
phải Hán – Việt như bất, phi, vô,
tặc, siêu, hoá, đại,…”.
Nói thì to tát như
vậy, nhưng sách không những không thu thập những yếu tố Hán Việt thông dụng, có khả năng tạo từ (kiểu như: vi, đại, tiểu, hoá, tính, đồng…) nói
chung, mà ngay cả những yếu tố được soạn giả đưa ra trong Lời giới thiệu như “bất, phi, vô, tặc, siêu, hoá, đại,…”
cũng hoàn toàn không có!
-Từ điển đưa ra một
số hướng dẫn cách viết chính tả những từ ngữ vay mượn như: “internet, video, fax, protein, ba lô, xà
phòng, xi măng…”; ví dụ về “những dạng
chính tả hiện không được coi là chuẩn, không làm thành mục từ độc lập, nhưng có
thể chú thêm vào mục từ”, như: “a cn. B (cũng nói B): tụ điện
cn. tụ”; “a cv. (cũng viết B): hidrô cv. hydorogen”.
Tuy nhiên, ngoại trừ
“internet” và “xà phòng”, chúng tôi hoàn toàn không thấy những mục từ còn lại, với
cách thức trình bày như hướng dẫn của Nhóm HQN.
Phải chăng nhóm soạn
giả đã sao chép nội dung giới thiệu của 1 cuốn từ điển khác mà quên mất phải
biên tập lại cho nó khớp với những gì quyển từ điển này thể hiện?
2. “Tam sao thất bản”, “Râu ông nọ cắm cằm bà kia”
Trong danh mục tài
liệu tham khảo, Nhóm HQN có kể đến Từ điển
tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên – Trung tâm từ điển học Vietlex) và Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ
biên – Viện Ngôn ngữ). Hầu như tất cả phần giải nghĩa đều được sao y hoặc tóm
lược từ hai cuốn sách này. Tuy nhiên, điều đáng nói là do hạn chế về trình độ,
cộng thêm sự cẩu thả, vô trách nhiệm, nên đã xảy ra những sai sót mang tính hệ
thống, kiểu “tam sao thất bản”, “râu ông nọ cắm cằm bà kia” rất nguy hại cho
các em học sinh.
Một số ví dụ:
-Mục từ mưu lược, Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên (gọi tắt là Hoàng Phê), giảng 2 nghĩa, gồm d. (danh
từ) và t. (tính từ): “mưu lược I d.
Mưu trí và sách lược (nói khái quát)” ; “mưu lược • II
t. (id.). Có nhiều mưu trí.”. Nhóm HQN chép lấy nghĩa II thuộc tính từ, nhưng khổ nỗi lại chú từ loại
là danh từ: “mưu lược • d.
có nhiều mưu trí.”!
-Tương
tự, mục mưu mẹo, Hoàng Phê giảng hai nghĩa, một là danh từ, và một là tính từ:
“mưu mẹo • I d. Cách khôn khéo để đánh lừa đối
phương nhằm thực hiện một ý định nào đó (nói khái quát)”; và “mưu lược II t. (kng) Có nhiều mưu mẹo”. Nhưng
thật tai hại, Nhóm HQN tiếp tục chép lấy nghĩa II (tính từ), rồi lại đem chú từ
loại là danh từ: “mưu mẹo d. Có nhiều
mưu mẹo”(!)
-Mục
va vấp, Hoàng Phê-Vietlex giảng 3 nghĩa, Nhóm HQN có lẽ định chép lấy 2
nghĩa, nhưng chép xong được nghĩa 1, thì quên mất dự định ban đầu, nên từ điển
có đánh số nghĩa 1 (động từ), nhưng
không thấy nghĩa 2 (danh từ) ở đâu.
Hài
hước hơn nữa, ở mục từ “va vấp” này,
dù chỉ ghi nhận nghĩa 1 (động từ),
nhưng Nhóm HQN lại lấy ví dụ của danh từ,
để đem dùng cho nghĩa 1 (động từ)!
Cụ
thể, Nhóm HQN viết: “va vấp đg. 1. Đâm
mạnh vào khi đang đi do không chú ý [nói khái quát]”, rồi chép ví dụ “Cho đến lúc này anh càng thấy sự va vấp đã
khiến em trở nên sâu sắc rất nhiều (Thời
xa vắng, Lê Lựu)”. Theo đây, trong câu “Cho
đến lúc này anh càng thấy sự va vấp
đã khiến em trở nên sâu sắc rất nhiều”, thì “va vấp” ở đây đã có sự chuyển loại từ động từ sang danh từ, có nghĩa là “trở ngại, khó khăn gặp phải” (thuộc nghĩa II d. trong từ điển Hoàng Phê-Vietlex), chứ không phải nghĩa
là “đâm mạnh vào khi đang đi do không chú ý” (động từ, nghĩa 1) trong từ điển của Nhóm HQN.
Lưu
ý, những sai sót kiểu này mang tính hệ thống, nên số lỗi là rất nhiều.
3. “Nói
một đằng, làm một nẻo”
Về “cách thể hiện mục từ”, từ điển hướng dẫn
và lấy ví dụ: “Các mục từ có quan hệ với
nhau về ý nghĩa nhưng thuộc các từ loại khác nhau (thường được gọi là hiện tượng
chuyển loại hay đồng âm cùng gốc) được đặt trong một mục từ và dùng chữ số La
Mã để phân biệt, kiểu như: cày I.d và II. đg.”.
Tuy nhiên, thật
đáng trách là Nhóm HQN lại làm ngược lại hoàn toàn so với quy ước do chính mình
đặt ra.
Ví dụ, mục từ cày, soạn giả giảng 2 nghĩa: “cày1.d Nông cụ dùng để lật xới đất”, và “cày2. Đg. Lật xới đất lên bằng cái cày”. Theo đây, cày1 và cày2 là những “mục từ có quan hệ với nhau về ý nghĩa nhưng thuộc các từ loại khác
nhau”. Đáng lẽ phải “dùng chữ số La
Mã để phân biệt, kiểu như: cày I.d và II. đg.”, theo đúng như quy ước
ở phần Lời giới thiệu, thì Nhóm HQN lại
dùng ký hiệu chữ số A Rập (“cày1 d.” và “cày2
đg.”), theo quy ước là dùng cho những từ
đồng âm, nhưng không có quan hệ về nghĩa (ví dụ cày = cái cày, và cày = con
chó).
Tương tự, các mục từ
khác như:
-“cân1.
d. 1. Dụng cụ để đo khối lượng”.
-“cân2.
đg. Đo khối lượng bằng cái cân”.
Đây là “mục từ có quan hệ với nhau về ý nghĩa nhưng
thuộc các từ loại khác nhau”, đáng lẽ phải dùng chữ số La Mã, và sắp xếp từ
cùng nằm trong một mục từ như quy ước, nhưng Nhóm HQN lại đánh số A Rập và chia
làm 2 mục từ khác nhau (quy ước dùng cho những
từ đồng âm, nhưng không có quan hệ về nghĩa).
-“cuốc1
đg. Bổ, xới đất bằng cái cuốc”.
-“cuốc2
d. Nông cụ gồm một lưỡi sắt tra vuông góc vào cán dài, dùng để bổ, xới đất”.
Đây cũng đều là “mục từ có quan hệ với nhau về ý nghĩa nhưng thuộc các từ loại khác nhau”
đáng lẽ phải đánh số La Mã, và xếp chung vào một mục, nhưng lại số A Rập và
chia làm 2 mục từ khác nhau.
Còn có thể kể ra
hàng loạt mục từ bị chỉ dẫn sai khác như: buồn1/buồn2/buồn3;
bước1/bước2; chán1/chán2; châm1/châm2;
công tác1/công tác2; cuộn1, cuộn2…,v.v…Nếu
phụ huynh và các em học sinh cứ tin theo sách, thì chuyện tiền mất tật mang là
không thể tránh khỏi.
Vì là lỗi hệ thống,
nên những cái sai kiểu này không thể kể hết.
HOÀNG TUẤN CÔNG/12/3/2024
(Còn tiếp)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét