24 thg 3, 2021

MƯA RỪNG CỌ, GIÓ RỪNG THÔNG

Minh hoạ trong "Tiếng Việt 3"
Ảnh: ST

          HOÀNG TUẤN CÔNG


"Từ điển tục ngữ Việt" (Nguyễn Đức Dương) giải thích: “Mưa rừng cọ; gió rừng thông (Gặp) mưa trong rừng cọ cũng như gió trong rừng thông (thì chớ có lo ướt cũng như lo lạnh vì đã được cọ cũng như thông che chắn hết cho rồi)”.

Đây là một câu tục ngữ không có gì khó hiểu, nhưng vẫn bị soạn giả giải thích sai hoàn toàn.

17 thg 3, 2021

TAY VƠ CHẲNG TÀY MIỆNG LÚM


"Từ điển tục ngữ Việt"
(Nguyễn Đức Dương)
                            HOÀNG TUẤN CÔNG
       
Tục ngữ Việt Nam có câu “Tay vơ chẳng tày miệng lúm”. “Từ điển tục ngữ Việt” (Nguyễn Đức Dương –NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh – 2010) thu thập và giải nghĩa như sau:

 Tay vơ chẳng tày miệng lúm Tay dù giỏi thu vén (đến mấy chăng nữa vẫn chẳng kiếm được nhiều của) bằng những kẻ má lúm đồng tiền. Hay dùng để chỉ rõ lợi thế của nhan sắc so với tài thu vén trong việc kiếm tiền”.

          Tuy nhiên, nếu hiểu theo nghĩa mà soạn giả giảng, thì phải chữa câu tục ngữ thành: “Tay vơ chẳng tày lúm”. Còn ở đây, dân gian đang nói “miệng lúm”, sao lại hiểu thành “má lúm đồng tiền”?

12 thg 3, 2021

GẮP LỬA BỎ TAY NGƯỜI!

             

Minh hoạ: ST
               HOÀNG TUẤN CÔNG


       Nói về việc bị vu oan giá hoạ, thành ngữ Việt Nam có câu “Gắp lửa bỏ tay người” (dị bản Gắp lửa bỏ bàn tay; Bỏ lửa tay người; Gắp than bỏ tay người…).

Cũng ám chỉ chuyện vu oan giá hoạ, thành ngữ Hán có câu gần nghĩa “Di thi giá hoạ” 移屍嫁禍 (Đem xác chết để vu vạ cho người). Khác với “Gắp lửa bỏ tay người”, “Di thi giá hoạ” còn được xem như một mưu kế hãm hại đối phương. Võ Mị Nương (tức Võ Tắc Thiên) từng áp dụng mưu kế độc ác này khi tự tay bóp chết đứa con đẻ của mình để vu oan cho Hoàng hậu.

11 thg 3, 2021

"CHẲNG AI BÁN ĐẮT MÀ NGỒI CHỢ TRƯA" !

Người đàn ông có chiếc ô hoa
và con lợn ế ở chợ Bắc Hà(*)

Ảnh, chú thích: FB Nguyen Nguyen

                 
HOÀNG TUẤN CÔNG

         Tục ngữ Việt Nam có câu “Chẳng ai bán đắt mà ngồi chợ trưa”. Từ điển tục ngữ Việt” (Nguyễn Đức Dương) giải thích: “Chưa từng thấy ai lại ưa bán đắt để phải ngồi lì ngoài chợ cho tới tận trưa (mới được ra về). Hay dùng để dặn mọi người chuyên buôn bán chớ có tham một vài món lợi nhỏ mà tự làm khổ chính mình”.

          Tuy nhiên, cả nghĩa đen và nghĩa bóng soạn giả đều giảng không chính xác.

          Xưa kia chợ sáng thường họp rất sớm và đến đến nửa buổi là bắt đầu tan chợ. Cả kẻ bán lẫn người mua đều tính toán sao cho việc mua bán kết thúc sớm để trở về nhà, có khi đường rất xa. Bởi thế, “chợ trưa” hiểu theo nghĩa bóng chỉ tình trạng ế ẩm, quá lứa lỡ thì, mà Việt nam tự điển (Lê Văn Đức) giảng là: “chợ trưa • (B) Gái về già, lỡ-thời: Em về giục mẹ cùng cha, Chợ trưa dưa héo kẻo mà buồn thay (CD).

"CHƯA CÓ TRÂU SẮM TRÂU TRƯỚC, CHƯA CÓ VỢ SẮM VỢ SAU"

Tranh của Hoạ sĩ Nguyễn Quốc Thắng

                    HOÀNG TUẤN PHỔ

       Ông Hà Văn Ban sinh thời làm Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa. Một hôm ông đến thăm Hội Văn học nghệ thuật. Nói về sản xuất nông nghiệp, ông Hà Văn Ban dẫn ra một câu tục ngữ phổ biến của dân tộc Thái: “Chưa có trâu sắm trâu trước, chưa có vợ sắm vợ sau”.

ỒN ÀO CHUYỆN "BẮT LỖI" TỪ ĐIỂN

                 NÔNG HỒNG DIỆU

           (Lưu Tiền Phong Chủ Nhật)

TPCN - 20/8/2017- Vụ “bắt lỗi” cuốn từ điển của cố giáo sư Nguyễn Lân khiến không ít người “sốc”. Bởi lẽ, đây không phải một sự “bắt lỗi” giản đơn bằng một vài bài phê bình nhỏ lẻ, mà “bắt lỗi” bằng cả một công trình với tên gọi: “Từ điển Tiếng Việt của GS. Nguyễn Lân - Phê bình và khảo cứu” của Hoàng Tuấn Công, một cái tên còn xa lạ với phần đông độc giả.

CÔNG LỚN CỦA HOÀNG TUẤN CÔNG


          LÊ THANH PHONG

         (Lưu báo Lao Động

LĐO-9/8/2017: “Từ điển tiếng Việt của GS Nguyễn Lân - Phê bình và khảo cứu” vừa xuất bản đã tạo nên một nguồn cảm hứng trong giới đọc sách. Hay quá, một sách khảo cứu về Từ điển tiếng Việt của một vị giáo sư tên tuổi, nhưng bản thân cuốn sách như một cuốn từ điển mới về tiếng Việt.

10 thg 3, 2021

ÁP ĐÁO TẠI GIA

 

Côn đồ xông vào một nhà hàng đập phá
Ảnh: Theo TTV
               HOÀNG TUẤN CÔNG
      

Thành ngữ Việt có câu “Áp đáo tại gia” 壓到在家, có nghĩa “xông đến nhà để gây sự”. Trong kho tàng thành ngữ tục ngữ Việt, thì đây là một trong những câu liên quan đến luật tục, hình án. Tuy cấu tạo toàn Hán, nhưng có lẽ đây là bản Việt tạo, nên không thấy xuất hiện trong Hán ngữ.

9 thg 3, 2021

DẦN DẠ NHẬP NHÂN GIA, PHI GIAN TỨC ĐẠO

 

Minh hoạ: VTV
    HOÀNG TUẤN CÔNG 


   Tục ngữ Hán có câu “Dần dạ nhập nhân gia, phi gian tức đạo”
寅/夜入人家非奸即盜, có nghĩa: Đêm hôm  khuya khoắt mò vào nhà người ta, không gian dâm cũng trộm cắp.

          “Dần” 夤夜 trong câu tục ngữ được hiểu theo nghĩa sâu (đêm), khuya. “Dạ” ở đây cũng có nghĩa là đêm khuya. Cấu trúc “dần dạ” 夤夜 được hiểu = nửa đêm, đêm hôm khuya khoắt.

LỜI CẢNH CÁO CÁC NHÀ HỌC PHIỆT

 

Bài trên Tuổi Trẻ (cuối tuần)

                ĐOÀN LÊ GIANG

               (Lưu Tuổi trẻ Cuối tuần)

TTCT 13/9/2017- Giáo sư Nguyễn Lân là một tên tuổi lớn trong làng chữ nghĩa, nhất là về phương diện từ điển.

Đọc lý lịch của ông, thấy những nơi ông từng học, từng làm việc, ai cũng phải kiêng nể: tốt nghiệp Cao đẳng Sư phạm Đông Dương (đồng môn với các giáo sư Đặng Thai Mai, Hoàng Ngọc Phách, Ca Văn Thỉnh...), từng giảng dạy văn sử ở Trường Thăng Long, Chu Văn An (Hà Nội), Quốc Học (Huế), từng học ở khu học xá Quảng Tây (Trung Quốc), từng dạy tại Đại học Sư phạm Hà Nội từ ngày đầu thành lập, từng được phong là Nhà giáo nhân dân...

7 thg 3, 2021

GS. NGUYỄN LÂN VÀ TÁC GIẢ HOÀNG TUẤN CÔNG; MỘT TRẺ, MỘT GIÀ VÀ MỘT CÂU HỎI.

         

                               HOÀNG DŨNG

                (Lưu Bài gốc trên Báo Phụ Nữ TPHCM)

PNO: 2000 cuốn thuần học thuật với giá không hề rẻ mà chỉ trong vòng một tuần bán hết veo và nhà xuất bản phải tính đến chuyện tái bản. Đấy là một sự kiện chưa từng có.

Hai người cách nhau 64 tuổi. Một được đào tạo về dân tộc học, làm công tác khuyến nông ở một tỉnh lẻ, gần như vô danh trong chuyên ngành từ điển, nghiên cứu là chuyện tay trái, sau khi hoàn thành công việc tại cơ quan. Một dạy đại học, nổi danh trong giới nghiên cứu, với danh hiệu Nhà giáo nhân dân, giải thưởng Nhà nước về khoa học và công nghệ, suốt đời cặm cụi làm từ điển, là tác giả và đồng tác giả của gần 10 cuốn từ điển.

4 thg 3, 2021

PHIẾM SỬU PHÚ

 

Gia đình trâu
Tranh của Hoạ sĩ Tô Chiêm
                     CAO BỒI GIÀ
Nhân năm con trâu, bác Cao Bồi Già gửi cho TCTP bài "Phiếm Sửu phú", xin trân trọng giới thiệu tới bạn đọc.

Pháo nổ, nêu vươn;

Mai khoe, đào nở.

Canh Tý kỷ, mai sớm về vườn;

Tân Sửu niên,  đêm nay chạm ngõ.

Tiện dịp hội dịp hè, tống Tý vương cuốn gói, tán lan man sự thế sự đời;

Nhân ngày tư ngày tết, mừng sửu Đế lên ngôi, phiếm nhăng nhít chuyện Trâu chuyện Ngọ .

Nhóm Mười Hai, Cọp ngậm ngùi xếp kế, bọn rồng rắn ắt phải kính danh;

Hàng Thập Nhị, Trâu đĩnh đạc ngôi nhì,  lũ gấu beo dám đâu thất thố.

Ngôi Bắc Đẩu, trên cao rạng lấp lánh song hành;

 

17 thg 2, 2021

CON TRÂU VÀ RUỘNG TRÂU QUẦN

               HOÀNG TUẤN CÔNG

Nghinh xuân
Sơn dầu của Trần Thế Vĩnh

        

        Con trâu có tên chữ là “ngưu” , hay “thuỷ ngưu” 水牛. Chữ “thuỷ” trong “thuỷ ngưu” ý chỉ tập tính thích đầm mình trong nước của loài vật này. Hán ngữ đại từ điển mô tả về loài “thuỷ ngưu” như sau:

Thuỷ ngưu là một giống trâu có sừng lớn đâm ngang, cong về phía sau như hình vầng trăng non, lông thưa thớt màu đen xám, tuyến mồ hôi kém phát triển, thường thích đầm mình trong nước. Thuỷ ngưu là sức kéo chủ yếu của người phương Nam nước ta [tức Trung Quốc – HTC] canh tác ruộng nước”. [水牛: 牛的一種.我國南方耕種水田的主要力畜.角粗扁向後彎,作新月形,毛灰黑而稀疏,汗腺不發達,常喜浸水中].

15 thg 1, 2021

NĂM TÝ CÀ KÊ CHUYỆN CHUỘT

 

Đám cưới chuột
Tranh dân gian Đông Hồ
      HOÀNG TUẤN CÔNG


      Trong số 12 con giáp,
(chuột) là con vật nhỏ bé nhỏ, hèn mọn, nhưng lại chễm chệ chiếm ngôi đầu. Và kỳ lạ thay, dù bị loài người tìm trăm phương ngàn kế tiêu diệt, họ hàng nhà chuột vẫn hưởng một suất nắng mưa chẳng đến đầu, sống chung một nhà với con người, đời nối đời sinh con đẻ cái. Dân gian nói rằng “Vạn thiên cầm thú tôn vi tý/Thập nhị sinh tiêu độc chiếm tiên” (Trăm ngàn con thú tôn là chuột/Mười hai con giáp riêng đứng đầu) quả không ngoa!

30 thg 12, 2020

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 45)


Đấu tố trong CCRĐ
Ảnh: ST
             HOÀNG TUẤN PHỔ


      Buổi chiều, trên bãi cỏ người thưa hẳn. Tội phạm Chu Văn Nhu vẫn đứng đó. Hai cánh tay Nhu gắn chặt vào cái cọc sau lưng, đầu gục xuống, nghẹo về một bên như người đã chết, chỉ đôi chân không chịu ngã khuỵu. Nhu đã chết chăng? Án chưa xử xong, chẳng lẽ lại tuyên án một cái xác chết? Ông Chánh án bảo du kích sờ mũ xem Nhu còn thở không. May quá Nhu chưa chết! Ông nói:

29 thg 12, 2020

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 44)

 

Cảnh đấu tố tại một phiên toà của
Toà án đặc biệt 
trong CCRĐ
Ảnh: ST
  HOÀNG TUẤN PHỔ
     Tôi ở Nhân Lý, ngày một buổi lên xã đi dạy lớp 3 trường dân lập, tối dạy bình dân, rồi quanh quẩn ở Nhà thờ họ. Từ khi Đội cải cách về xã, việc học hành đình hoãn. Họ Hoàng bị quy 3 địa chủ, trong đó đại địa chủ Tống chưa kịp xử tử hình đã trốn thoát, tôi bị giam lỏng trong cái bếp cũ nát. Từ khi được Đội sử dụng làm thư ký giúp việc, nhân dân bớt điều dị nghị nọ kia về tôi.

Tôi không được xem các biên bản hỏi cung can phạm Chu Văn Nhu, chỉ thấy Đội, cụ thể là anh Đội phó Đoàn Hưng Nông giao cho chép lại Án văn Chu Văn Nhu, với lời dặn sửa chữa lại câu chữ rõ ràng, chính xác, đúng văn phạm. Nội dung Án văn luận tội và kết tội Nhu địa chủ cường hào gian ác phản quốc hại dân, Toà án đặc biệt xét xử mức án Tử hình!

28 thg 12, 2020

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 43)

 

Cây nhãn Tổ ở nhà bác Tuý
Trưởng họ Hoàng thôn Nhân Lý
là chứng nhân của CCRĐ 1956

Ảnh: HTC
    HOÀNG TUẤN PHỔ


     Trần Thiện Thính tức Cúng độ ngoài 30 tuổi, dáng người nho nhã, phong độ nghệ sĩ tài hoa, không ngờ lại là ác ôn!

Thính Đồn trưởng lính nguỵ, đeo lon quan Một, cai quản vùng Đông Cảo-Từ Hồ. Nhưng qua hai đêm phát động quần chúng tố cáo Đồn trưởng quan Một Trần Thiện Thính, chúng tôi không thu lượm được kết quả như mong muốn. Chỉ nghe quần chúng nói: Cứ sáng sớm, Thính quân phục chỉnh tề, đầu tóc chải suôn mượt, tay lăm lăm khẩu súng lục dẫn đầu đội lính nguỵ đi càn quét du kích, lùng sục cộng sản. Thính nổ ba phát súng lục, bọn lính nguỵ cũng bắn chỉ thiên đì đùng, không chết ai.

27 thg 12, 2020

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 42)

 

Tường của một căn nhà hoang
ở thôn Nhân Lý

Ảnh: HTC
    HOÀNG TUẤN PHỔ


      Mãi chiều tà chúng tôi mới về đến trụ sở Đội. Tại văn phòng, anh Đội trưởng đang ngồi trước bàn giấy xét xử mấy vụ xin ly hôn.

Anh Đội trưởng tên gì, quê quán ở đâu, tôi không dám tò mò hỏi. Các đội viên cũng chỉ gọi là "đồng chí Đội trưởng". Anh tuổi chừng 30, người khôi ngô tuấn tú, nghe đâu là bộ đội, chức vụ đại đội trưởng, được điều động làm công tác CCRĐ. Anh có quyền cho mấy chị đã lấy chồng là con địa chủ được ly hôn, nhưng bản thân họ phải thuộc thành phần bần cố trung nông, do cán bộ địa bàn cấp giấy chứng thực.

26 thg 12, 2020

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 41)

Triển lãm CCRĐ: "Hiện vật trong một không gian
ngôi nhà của địa chủ Việt Nam".

Ảnh và chú thích: Báo Dân Trí

    HOÀNG TUẤN PHỔ


        Ông cán bộ Đội phẩy bàn tay làm hiệu dẫn tôi vào nhà bác Tống, hiện đã bị tịch thu làm Văn phòng trụ sở Đội. Anh Đội phó lấy cơm nguội cho tôi ăn, xà phòng cho tôi tắm rửa, thay quần áo sạch sẽ, rồi bảo ngồi vào cái bàn nhỏ kê ở góc phòng. Trên bàn đặt sẵn tập giấy trắng, bút mực và hai mảnh giấy viết nguệch ngoạc.

25 thg 12, 2020

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 40)

 

Từ nhà thờ họ Hoàng nhìn ra
là cánh đồng lúa nếp làng Nhân Lý
Ảnh: HTC
  
              HOÀNG TUẤN PHỔ


    Tôi bị Đội giam lỏng trong căn nhà bếp hai gian, không cửa sổ, cửa chính toang hoang, vì cánh cửa mất đã lâu, lỗ bản lề trông như cặp mắt toét.

          Không còn bếp núc gì. Chỉ có mấy hòn gạch vỡ ám khói đen, cái nồi đất sứt miệng và một cái giường hẹp, lưa thưa vài nan vạc trơ trọi, thiếu cả manh chiếu rách. Tôi ngồi ghé vào cạnh giường, ngửa mặt nhìn lên mái nhà dột nát. Một luồng ánh nắng rọi chiếu chính mặt. Quả đúng là “Chạy trời không khỏi nắng”! Lúc này tôi không giận ai, oán ai, biết phận mình nó thế, chỉ thấy buồn…