 |
| Lá lúa thắt eo, đây chính là thời kỳ đứng cái Ảnh: ST |
HOÀNG TUẤN CÔNG
Để có biện pháp chăm sóc phù hợp, căn cứ quá trình sinh
trưởng, phát triển của cây lúa, người ta chia ra nhiều thời kỳ khác nhau. Ví
dụ: thời kỳ mạ, bén rễ hồi xanh; đẻ
nhánh; đứng cái; làm đòng; trổ bông... Trong đó, "đứng cái"
là thời kỳ đặc biệt, đánh dấu bước phát triển quan trọng của cây lúa. Vậy "đứng", trong "lúa đứng cái" là gì? "Đứng" ở đây có phải là "đứng
thẳng", trái với nằm ngang, ngả nghiêng không?
1-"Từ điển tiếng Việt" (Văn Tân chủ biên) giải nghĩa: "đứng cái • t. Nói cây lúa bắt đầu đứng thẳng trước khi có đòng đòng".
2-"Từ
điển tiếng Việt (Vietlex): "đứng cái
• t.[cây lúa] ở vào giai đoạn đã ngừng
đẻ nhánh, thân đứng thẳng và chuẩn bị phát triển thành đòng".
3-"Từ
điển từ và ngữ Việt Nam" (GS Nguyễn Lân): "đứng cái: Nói cây lúa ngừng đẻ
nhánh, bắt đầu đứng thẳng trước khi làm đòng: Lúa mới đứng cái mà lụt thì mất mùa".
4- "Việt
Nam tự điển" (Lê Văn Đức): "đứng cái • dt. Nở bụi to, đứng sởn-sơ, gần có đòng-đòng: Lúa đứng
cái".
Như
vậy, theo như các cuốn từ điển 1-2-3, thì "đứng" trong "đứng
cái", nghĩa là "đứng thẳng". Riêng cuốn thứ 4, Lê Văn
Đức giải nghĩa là "đứng sởn-sơ". Vậy, "sởn-sơ"
là gì? Chính "Việt Nam tự
điển" của Lê Văn Đức giải thích như sau: "sởn sơ • tt. Mạnh khoẻ, tươi đẹp,
mau lớn : Trẻ con sởn-sơ, cây-cối sởn-sơ". Cách giải thích này không rõ nghĩa khi hình dung về cây lúa. Mặt khác,
nếu "sởn-sơ" được hiểu là "mạnh khoẻ, tưởi đẹp, mau
lớn", thì thời kỳ lúa con gái (trước thời kỳ "đứng cái"),
cây lúa sinh trưởng nhanh, đẻ nhánh khoẻ, quá
trình sinh lý, sinh hoá diễn ra mạnh mẽ, mới đáng được gọi là "sởn-sơ".
Theo
chúng tôi, cách giải thích của các nhà biên soạn từ điển chỉ mới đúng được một
nửa (tức "đứng cái" là lúc cây
lúa sắp có đòng). Phần giả thích "cây lúa đứng thẳng" chưa chính xác. Bởi lúa vừa cấy xong, cây lúa bị ngả nghiêng, nhưng chỉ sau
khoảng một tuần và suốt quá trình sinh trưởng, lúc nào cây lúa chẳng "đứng thẳng"?
Thời
kỳ sắp làm đòng, lá lúa có cứng và đứng
lá hơn, tuy nhiên, "đứng" ở
đây không phải (lá lúa) "đứng thẳng",
mà nghĩa là dừng, không đẻ nhánh nữa;
"cái" là cây mẹ, nhánh mẹ,
có khả năng đẻ ra nhánh con. Lúa "đứng
cái", tức cây lúa chấm dứt thời kỳ đẻ nhánh để chuyển sang một giai
đoạn sinh trưởng khác: làm đòng.
"Đứng" , trong "đứng cái", được hiểu tương tự "đứng tuổi"-một kiểu "chuyển tiếp"-giữa hai
thời kỳ: "người đã quá tuổi trẻ mà
chưa đến tuổi già" (Việt Nam tự
điển-Hội khai trí tiến đức).
"Từ
điển Bách khoa nông nghiệp"
(NXB Từ điển Bách khoa-1991) giải nghĩa "lúa đứng cái" như sau: "lúa ở thời kỳ đã đẻ nhánh xong, và
chuẩn bị làm đòng. Thời kỳ đứng cái biểu hiện rõ với các giống lúa cao cây, dài
ngày, các nhánh lúa đều ngừng đẻ, bụi lúa như đứng lại. Còn đối với các giống
lúa thấp cây ngắn ngày, thời kỳ đứng cái không biểu hiện rõ. Ở thời kỳ chuyển
tiếp này, trong mỗi bụi lúa đã có nhánh phân hoá đòng, trong khi một vài nhánh
còn tiếp tục đẻ thêm trong mấy ngày rồi cả bụi lúa mới chuyển sang làm đòng".
"Từ điển sinh học phổ
thông" (NXB Từ điển Bách khoa-2005): "Lúa đứng cái-Giai
đoạn cây lúa chuyển từ dinh dưỡng sang sinh thực, hình thành cơ quan sinh sản
và phát triển, thay đổi cấu tạo, hình thể, sinh lý, sinh hoá".
 |
1. Lá đòng còn chìm trong bẹ lá
kề nó thì chưa đến giai đoạn bón thúc đòng (hình 1). 2. Khi
mắt lá đòng trùng với mắt lá kề nó, chính là giai đoạn đứng cái, có thể bón
thúc đòng (hình 2). 3. Khi
mắt lá đòng cao hơn mắt lá kề nó thì đã quá giai đoạn đứng cái, cây lúa chuyển
sang làm đòng rồi (hình 3). Ảnh:ST
|
 |
| Lúa dừng đẻ nhánh, chuyển sang làm đòng. Đòng non hình tim đèn, đây là thời kỳ có thể bón thúc đòng. Ảnh: ST |
Cũng
cần nói thêm: lúa bị lụt thời kỳ đứng cái không phải là đặc biệt nguy hiểm, vì
lúc này đòng lúa chưa có, khả năng chịu
ngập úng tốt hơn, lâu hơn so với khi lúa có đòng già, lúa trổ hoặc bắt đầu đơm bông.
Viết "Lúa mới đứng cái mà lụt thì
mất mùa" như GS Nguyễn Lân chỉ là võ đoán.
Hoàng Tuấn Công/7/2016
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét