CÓ NÊN ĐI TÌM "CÀNH HOA SEN" TRONG CA DAO?

Nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long

Ảnh: báo Dân Trí

               HOÀNG TUẤN CÔNG

Đã một thời từng rộ lên tranh cãi về "cành hoa sen" trong câu ca dao: "Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen". Nhiều người cho rằng đã có sự nhầm lẫn gì đó, chứ hoa sen làm gì có "cành"? Cuống sen yếu ợt, làm sao vắt được chiếc áo? Câu chuyện về sau đã khép lại với cách hiểu: "cành hoa sen" chỉ là thủ pháp tượng trưng, ước lệ của dân gian mà thôi.

Tranh Việt hay tranh Tàu?

Bức tranh gốc TQ có tên "Học tập, ứng dụng
tư tưởng triết học Mao Chủ tịch

           HOÀNG TUẤN CÔNG

Ngày 13/6/2016, cư dân mạng vô cùng phẫn nộ chuyện VTV dùng bức tranh cổ động Trung Quốc (CĐTQ) có tên "Học tập, ứng dụng tư tưởng triết học Mao Trạch Đông" để làm hình nền minh hoạ cho một chương trình truyền hình trực tiếp trao giải cuộc thi viết "Những tấm gương bình dị mà cao quý" (do VTV và báo Quân đội nhân dân phối hợp tổ chức). Đáng chú ý, CĐTQ đã từng bị một Hoạ sĩ nào đó của Việt Nam sao chép, sửa thành tranh Cổ động "Pháp luật an toàn lao động" (PLLĐ), đem trưng bày ở Cần Thơ (2010). 

"CHỈ XÁC" CÓ PHẢI LÀ "VỎ BƯỞI PHƠI KHÔ" KHÔNG?

Chỉ xác 枳殼
                                              Ảnh: ST

            HOÀNG TUẤN CÔNG

"Chỉ xác" là thảo dược khá thông dụng trong Đông y; vị đắng, tính hàn, vào hai kinh tỳ, vị; tác dụng phá khí, tiêu tích, hoá đàm...

          -"Việt Nam tự điển" (Hội Khai Trí Tiến Đức-1931) giải nghĩa: "chỉ-xác • Tên một vị thuốc. Tức là vỏ bưởi non phơi khô <> Nhiều tiền thì hoàng-cầm, hoàng-kỳ, ít tiền thì trần-bì, chỉ-xác".

"VỢ CHỒNG HÀNG XÁO" LÀ SAO?

 HOÀNG TUẤN CÔNG

"Vợ chồng hàng xáo" là thành ngữ được khá nhiều Nhà biên soạn từ điển thu thập và giải nghĩa.

 "Từ điển thành ngữ Việt Nam" (Viện ngôn ngữ học-Nguyễn Như Ý-Nguyễn Văn Khang-Phan Xuân Thành-NXB Văn hoá-1993) giải thích "Vợ chồng hàng xáo: Vợ chồng lấy nhau thiếu nghiêm túc, thay đổi luôn (hàng xáo: mua thóc, xay giã để bán gạo lấy lời). Thôi, nói cũng bằng thừa, cái ngữ vợ chồng hàng xáo thế là phải".

"Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" (Vũ Dung-Vũ Thuý Anh-Vũ Quang Hào-NXB Văn học-2008): "(hàng xáo: nghề đong thóc về xay giã rồi bán gạo và thu các sản phẩm phụ như tấm, cám...lấy lãi). Vợ chồng ăn ở với nhau tạm bợ, không lâu bền. Vợ chồng hàng xáo chúng ta, Bách niên giai lão được vài trống canh (CD)".

"NHẤT PHÁ SƠN LÂM, NHÌ ĐÂM HÀ BÁ" là sao?

                HOÀNG TUẤN CÔNG

Hậu quả của phá sơn lâm"
Ảnh: ST

Độc giả Lê Quang Thành (Kỳ Anh-Hà Tĩnh) hỏi: "Đầu năm 2015, nhân vụ chặt phá cây xanh Hà Nội và lấp sông Đồng Nai, Nhà văn Nguyễn Quang Lập chia sẻ trên trang cá nhân của ông như sau: "Nhất phá sơn lâm, nhì đâm hà bá" là tục ngữ cảnh báo hai tội ác hàng đầu phá hoại môi trường, nhất định sẽ nhận lấy những quả báo nặng nề. Tưởng rằng ai cũng hiểu rõ mười mươi câu tục ngữ đó, không ngờ trang "Bách khoa tri thức Việt Nam" giải thích câu tục ngữ đó như thế này: "Phá sơn lâm: Nghề khai thác rừng; Đâm hà bá: Nghề đánh bắt thủy sản. 'Nhất phá sơn lâm, nhì đâm hà bá': Khai thác rừng và đánh bắt thủy sản là hai nghề vất vả, cực nhọc". Quá ngao ngán. Hèn gì thiên hạ tha hồ phá rừng lấp sông". Xin cho biết, hai cách hiểu này, cách nào là đúng?"

HIỂU ĐÚNG THÀNH NGỮ "RUN NHƯ DẼ"

Chim dẽ giun
Ảnh: ST

HOÀNG TUẤN CÔNG

1-"Từ điển thành ngữ Việt Nam" (Viện Ngôn ngữ học-Nguyễn Như Ý-Nguyễn Văn Khang-Phan Xuân Thành-NXB Văn hoá-1992) giải thích: "Run như dẽ" Như "Run như cầy sấy" (dẽ là con chim hay ăn giun nên còn gọi là dẽ giun. Đây là hiện tượng chơi chữ, lợi dụng đồng âm giữa "run" và "giun").

"ĐĨ ĐỰC" LÀ GÌ?

          

Kê dâm
Ảnh: baike.baidu.com

                 Hoàng Tuấn Công

Bài "Góc nhìn khác về quý bà săn "phi công trẻ" (Tienphong.vn) viết: "Một trong hai thanh niên thừa nhận đã từng bán dâm cho nhiều phụ nữ với nhiều mức giá khác nhau. Theo một nam thanh niên tại khách sạn này, mỗi ngày các “cave đực” tiếp từ 2 – 4 lượt khách...". Tâm sự của nam giới trong bài báo: "Em chuyển sang phục vụ cho các quý bà rất tình cờ [...] Cái gì đến cũng phải đến, lần thứ hai chị ấy yêu cầu em mát xa ở vùng nhạy cảm nhất và do không thể làm chủ được mình em đã có quan hệ tình dục [...]. Sau đó, em đã rất nhiều lần thực hiện cái công việc gọi là mát-xa và làm cả cái việc của “giống đực” với nhiều phụ nữ - do chính chị ấy giới thiệu [...] Và cũng từ đấy em trở thành một thằng đĩ đực”.

Nghĩa đen tục ngữ "Được lòng rắn, mất lòng ngóe"

Rắn bắt nhái
                                          Ảnh: ST trên mạng

         Hoàng Tuấn Công

-"Từ điển tiếng Việt" (Ban biên soạn Chuyên từ điển New Era): "Được lòng rắn, mất lòng ngóe: Ngóe: loại nhái nhỏ. Ngụ ý câu này cho rằng khó lòng ăn ở được lòng mọi người, hễ được lòng người này thì mếch lòng người kia."

            -"Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" (Nhóm Vũ Dung): "Được lòng đất, mất lòng đò (Được lòng bà vãi, mất lòng ông sư, Được lòng rắn mất lòng ngóe) Tình thế khó xử, được lòng người này, mất lòng người kia, không thể làm vừa lòng tất cả."

Trung Quốc tuyên truyền: "Nữ binh Việt Nam cởi truồng xung trận"

                  HOÀNG TUẤN CÔNG
                          (Dịch)

Trong khi ở Việt Nam, chuyện chống xâm lược Trung Quốc ít được báo chí nhắc đến, thì bên kia, Trung Quốc lại tìm mọi cách tuyên truyền, ca ngợi cuộc chiến "phản vệ" của họ, kể cả bịa ra những câu chuyện như thật, che đậy tội ác, đổ lỗi cho phía Việt Nam. Truyện tranh Trung Quốc (nét vẽ rất chuyên nghiệp, sinh động) tiêu đề "越戰軼事-Việt chiến dật sự" (Những điều chưa biết về chiến tranh Việt Nam) được nhiều trang mạng Trung Quốc đăng tải là một ví dụ.

XƯA QUẢNG XƯƠNG "HỮU PHÚC", NAY SẦM SƠN "VÔ DUYÊN"?

Hoàng Tuấn Phổ- Hoàng Tuấn Công

Huyện Quảng Xương xưa kéo dài từ Cửa Hới (Sầm Sơn) đến cửa Ghép (Quảng Nham). Năm 1982, Căn cứ Quyết đinh của Hội đồng Bộ trưởng (1981), Đảng bộ Thị trấn Sầm Sơn (gồm các xã Quảng Sơn, Quảng Tường, Quảng Tiến, Quảng Cư thuộc huyện Quảng Xương trước đây) được Tỉnh ủy Thanh Hóa chính thức ra Quyết định đổi tên thành Đảng bộ Thị xã Sầm Sơn, trực thuộc tỉnh ủy.

 

Sách Địa chí xưa viết về huyện Quảng Xương chỉ nhận xét mấy câu đại khái: sĩ tử chăm đèn sách, nhà nông siêng đồng ruộng, dân ít buôn bán, một số người biết đánh cá, làm thợ, bẫy chim, tính chất phác, ưa cần kiệm, ghét xa hoa… Tất cả đều đúng, nhưng có phần chung chung, vì đó cũng là những điểm nổi rõ dễ thấy ở nhiều địa phương trong tỉnh.

Hiểu đúng thành ngữ "NUÔI KHỈ GIỮ NHÀ"

HOÀNG TUẤN CÔNG

Về hình thức, "Nuôi khỉ giữ nhà" (Dị bản "Nuôi khỉ dòm nhà") không có đặc trưng rõ rệt của một câu tục ngữ hay thành ngữ. Bởi vậy, có sách xếp là thành ngữ, sách lại xem là tục ngữ. Theo chúng tôi, đây là một thành ngữ. Về nội dung, nhiều "Từ điển tiếng Việt" cho rằng "Nuôi khỉ giữ nhà" đồng nghĩa với "Nuôi ong tay áo":

Nên hiểu câu "CƠM QUANH RÁ, MẠ QUANH BỜ" thế nào cho đúng?

Mạ quanh bờ nông dân không nhổ
Ảnh: Sưu tầm

HOÀNG TUẤN CÔNG

Tục ngữ "Cơm quanh rá, mạ quanh bờ" được hầu hết các sách từ điển sưu tầm và giải thích:

1-"Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" (GS Nguyễn Lân): "Kinh nghiệm nông dân cho rằng lúa cấy ở ven bờ tốt hơn lúa ở giữa ruộng".

Nghĩa đen câu tục ngữ "Bán bò tậu ễnh ương"

Bò cóc, bùng ỏng đít beo
                                            Ảnh: Sưu tầm trên Internet

      HOÀNG TUẤN CÔNG

Tục ngữ Việt Nam có câu "Bán bò tậu ễnh ương". Các sách "Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" chỉ đưa ra cách hiểu nghĩa bóng, mà không giải thích nghĩa đen. 

-Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam của Nhóm Vũ Dung: "(ễnh ương: một loài ếch nhái có tiếng kêu rất to. Làm ăn không biết tính toán; Bỏ thức tốt để chuốc lấy của không ra gì." 

Một số điểm đáng ngờ của "Mở đoạn bài văn 0 điểm gây tranh cãi"

Bản chụp đoạn văn được cho là của học sinh lớp 7
Ảnh: Vietnamnet

          Hoàng Tuấn Công

Mấy ngày vừa qua, mạng xã hội chia sẻ và tranh luận sôi nổi về bài "Mở đoạn bài văn 0 điểm gây tranh cãi". Hàng chục Báo mạng đăng bản chụp "mở đoạn bài văn" kèm "lời bình" của phóng viên và nhận xét của độc giả.

           Theo Vietnamnet: "Chị Lê Huệ (Hà Nội) vừa chia sẻ bài văn kiểm tra giữa kỳ của con (học sinh lớp 7) bị 0 điểm với phân vân: Vì mở đoạn không đúng văn mẫu, không đúng yêu cầu? Chia sẻ của chị lập tức có tranh luận trái chiều...

Về bài "7 câu thành ngữ, tục ngữ ai cũng quen dùng, nhưng toàn bị sai"

Gà con chưa mọc đuôi tôm luôn sống dưới sự chở che
của  gà mẹ một cách ngoan ngoãn

                         Ảnh: ST 

HOÀNG TUẤN CÔNG

Tuần qua, mạng xã hội chia sẻ, tranh cãi sôi nổi về bài "7 câu thành ngữ tục ngữ ai cũng quen dùng, nhưng toàn bị sai" (Kênh14.vn tham khảo từ sách "101 câu chuyện về chữ nghĩa"-Đỗ Đăng Lưu-NXB Giáo dục-2004, sau đây gọi tắt K14). Nhiều bạn đọc gửi thư, đề nghị chúng tôi đưa ra nhận xét.

Theo chúng tôi, hầu hết các phương án "sửa sai" không có gì mới, ngược lại đã được từ điển (Nhóm Vũ Dung, Nguyễn Như Ý...) ghi nhận từ những năm 1990-1993. Điều đáng nói, cách giải thích của từ điển và K14 chưa hoàn toàn thuyết phục, có câu bò lành đánh bò què.

“Đom” hay “đóm”?

Bệnh lòi đom có thể chữa khỏi bằng các vị thuốc Nam

                                               Ảnh: ST trên Internet

HOÀNG TUẤN CÔNG

Trong bài "Tục ngữ về ốm đau, chữa bệnh"(“Tạp Chí Nghiên cứu văn hóa”-Trường Đại học Văn hóa Hà Nội) của Hoàng Kim Ngọc có ghi nhận câu tục ngữ "Đóm cháy ăn ra, tim la ăn vào". (Hoàng Kim Ngọc nhấn mạnh-HTC).  “Từ điển tục ngữ Việt” (Nguyễn Đức Dương) đưa ra hai dị bản và giải thích rõ ràng: “Đóm ăn ra; tim la ăn vào: Đóm là thứ hay cháy theo hướng từ trong ra: tim la là chứng hay ăn theo hướng từ ngoài vào. Như: Đóm cháy ăn ra, tim la ăn vào.”

"SÁCH LỪA" CỦA NXB ĐỒNG NAI

Thêm chú thích

                    HOÀNG TUẤN CÔNG

Cuối năm 2014, TCTP đã có bài viết phản ánh về cuốn "sách lừa" của NXB Đồng Nai. Đến nay, "sách lừa" vẫn tiếp tục ngang nhiên hành hoành, móc túi độc giả. Gần đây nhất là hai đồng nghiệp của tôi đã mua phải "sách lừa".  Dưới đây là nội dung đã đăng trên Báo Nông nghiệp Việt Nam số ra ngày 18/9/2015:

Từ cuối năm 2014 đến nay, nhiều độc giả (phần lớn làm việc trong các cơ quan Nhà nước) phản ánh, kêu ca về những cuộc điện thoại gọi đích danh, chào mời, thuyết phục mua cuốn sách  “Tôn vinh những người con làm rạng danh trong các dòng họ nổi tiếng Việt Nam” (Thùy Linh-Việt Trinh-NXB Đồng Nai-2014, sau đây gọi tắt là "Tôn vinh"). Nếu người mua mang họ Lê, người bán sẽ nói đây là cuốn sách viết về dòng họ Lê toàn quốc, nếu là họ Nguyễn, người bán lại giới thiệu sách viết về họ Nguyễn...do các GS, TS tên tuổi biên soạn. Xuất phát từ tâm lý muốn tìm hiểu về dòng của họ mình trong nước ra sao, nhiều người sẵn sàng chi 335.000 đồng để mua sách. Tuy nhiên, khi xem nội dung sách mới biết bị lừa.

MAY ÁO HAY THAY ÁO?

Giặt áo bên sông.
                                Tranh: ST trên Internet

HOÀNG TUẤN CÔNG

Sách "Tục ngữ Việt Nam" (Chu Xuân Diên-Lương Văn Đang-Phương Tri-NXB Khoa học xã hội-1975) có ghi nhận câu tục ngữ: "Áo năng may năng mới, người năng tới năng thân".

Liệu vế đầu "Áo năng may năng mới,..." của câu tục ngữ có vấn đề gì về văn bản không?

MÓNG NHÀ HAY MÓNG NGỰA?

 HOÀNG TUẤN CÔNG

"Đừng chờm mà có ngày chấn móng" là câu tục ngữ Việt Nam thuộc loại cổ xưa và khá khó hiểu. Không biết "chờm", "chấn" ở đây là gì? "Móng" là móng nhà hay móng lừa, móng ngựa? Có lẽ, việc đầu tiên, đơn giản và tiện lợi nhất là chúng ta tìm đến từ điển:

-"Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" (Vũ Dung-Vũ Thúy Anh-Vũ Quang Hào) giải thích: "Đừng chờm có ngày chấn móng (chờm: nhô ra và phủ trùm sang phạm vi của cái khác; chấn: chấn động, làm rung động mạnh, long lở; móng: nền móng nhà xây). Một kinh nghiệm làm nhà."

CHO NHAU CHÂN NÀO?

HOÀNG TUẤN CÔNG

Tục ngữ Việt Nam có câu “Ăn chân sau, cho nhau chân trước”. Ít nhất có 3 cuốn từ điển thống nhất về cách hiểu:

-“Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Nam” (Nhóm Vũ Dung) giải thích: “Một kinh nghiệm chọn chân giò: chân giò sau nhiều thịt hơn chân giò trước.”

-“Từ điển tiếng Việt” (Ban biên soạn chuyên từ điển: New Era): “Kinh nghiệm mua chân giò lợn, nên chọn mua chân giò sau thì sẽ được nhiều thịt.”