 |
| Bò cóc, bùng ỏng đít beo Ảnh: Sưu tầm trên Internet |
HOÀNG TUẤN CÔNG
Tục ngữ Việt Nam có câu "Bán bò tậu ễnh
ương". Các sách "Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam" chỉ
đưa ra cách hiểu nghĩa bóng, mà không giải thích nghĩa đen.
-Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam của Nhóm
Vũ Dung: "(ễnh ương: một loài ếch nhái có tiếng kêu rất to. Làm ăn không biết tính toán; Bỏ thức tốt để chuốc lấy của
không ra gì."
-Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam của GS Nguyễn Lân: "Chê
kẻ không biết làm ăn."
-"Từ điển tục ngữ Việt" của Nguyễn
Đức Dương: "(Đừng) bán bò đi để tậu ễnh ương (về). Hay dùng để khuyên
mọi người chớ có làm những điều rồ dại (mà chuốc lấy thua thiệt về mình)"
v.v...
Vậy tại sao có
người vụng "tính toán", hay
"làm những điều rồ dại" tới
mức bán bò đi để mua con ễnh ương về nuôi?
 |
| Con ễnh ương Ảnh: Wikipedia |
Ễnh ương (花狭口蛙-Kaloula pulchra) thuộc họ ếch nhái, đầu và bốn chân nhỏ nhưng bụng lại
rất to. Môi trường sống của chúng là các khu vườn hoang rậm, ẩm thấp, nhiều lá
rụng, hay ngập nước. Ễnh ương giao phối, sinh sản vào mùa mưa và thường cất
tiếng gọi bạn tình bằng những âm thanh không biết mỏi: ộp...ương...ộp...ương... to như bò rống. Đặc biệt, khi kêu thì bụng
ễnh ương càng phình ra tợn. Thế nên, loại bò gầy, suy dinh dưỡng, bụng ỏng đít beo, được dân
gian ví với con ễnh
ương (vùng Thanh Hóa
còn gọi là “bò cóc”).
Học giả người Pháp Charles Roberquain trong sách "Le Thanh Hoa" (Tỉnh Thanh
Hóa), thông qua ghi chép của một viên thanh tra thú y (1915) đã mô tả về những
con bò "cóc", "ễnh ương" này như sau: "...những đàn
bò có dáng vẻ xấu, chưa nói đến chuyện gầy còm, ốm yếu, sự phát triển không đầy
đủ, chưa hoàn hảo của hình thù, thiếu khí lực (...) con bò đã lớn mà sức vóc
chỉ bằng con bê một tuổi là chuyện bình thường, nhiều con khác vóc dáng trung
bình, giơ sườn ra, bắp thịt không có (...) tỉ lệ giữa các bộ phận cơ thể không
cân đối." ("Le Thanh Hoa-Charles
Roberquain-NXB G.VAN xuất bản lần đầu bằng tiếng Pháp 1929; Nguyễn Xuân
Dương-Lâm Phúc Giáp dịch-NXB Thanh Hóa-2012).
Tuy nhiên, tại sao có người vụng đến mức bán một con bò
tốt để mua về con bò khác gầy ốm, trông như con ễnh ương? Vẫn trong "Le Thanh Hoa", Charles
Roberquain đã viết: "Khi người dân
Việt Nam có hai con bò mà họ chỉ cần một, thì họ bán con đẹp và để lại con xấu
dành cho sự sinh sản". Nguyên nhân, tác giả "Le Thanh Hoa" cho rằng: "Sự chọn giống đối với họ là xa lạ", đồng thời dẫn lời
viên Thanh tra thú y Conti: "Người
dân quê Việt Nam không hiểu các tính cách thể chất và tinh thần của ông bà
truyền cho con cháu và họ thấy hoàn toàn hợp lý khi hy sinh sự sinh sản của
những con suy yếu nhất".
Tuy nhiên, thực tế không hẳn "Sự chọn giống đối với họ là xa lạ" hay "không hiểu các tính cách thể chất và
tinh thần của ông bà truyền cho con cháu". Ngược lại, từ xa xưa, nông đã
có ý thức về di truyền và chọn giống trong chăn nuôi ("Mua heo chọn nái, mua gái chọn dòng"; "Mua trâu xem
vó, mua chó xem chân"...) Khoảng vài ba chục năm trước vẫn còn những người
chọn cách "làm ăn" bán đi con bò tốt, mua con bò khác ốm yếu, nhưng ít
tiền hơn để nuôi. Không phải họ không biết cách chọn giống, hay "rồ dại" (chữ của Nhà ngữ học
Nguyễn Đức Dương) tới mức không phân biệt được con bò béo tốt với con bò gầy
yếu, mà mục đích là có thêm một khoản tiền dôi dư chi tiêu, trong khi vẫn có bò
sinh sản, cày kéo. Kiểu tính quẩn, vì cái lợi trước mắt mà anh nhà nghèo cho là
"hợp lý" chính là một trong
những nguyên nhân sinh ra loại bò cóc, thoái hóa, thiếu khí lực. Cũng cần nói
thêm, so với trâu, thì tầm quan trọng về sức kéo của bò không bằng, đặc biệt,
với những nhà nghèo, ít ruộng. Bởi vậy việc chọn giống bò không khắt khe như
chọn giống trâu.
Như vậy, nghĩa đen
câu tục ngữ đang xét là: bán một con bò tốt, mua về con bò khác gầy ốm, “bụng
ỏng, đít beo” trông như con ễnh ương. Nghĩa
bóng: chê kẻ vụng suy, tính quẩn, không biết cách làm ăn.
Hoàng
Tuấn Công /27/11/2015
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét