Hoàng
Tuấn Phổ
 |
| Sông Yên bến Ghép Ảnh: Báo Thanh Hóa |
Năm 1947-1948, tôi học năm thứ nhất
trung học trường tư thục Hoài Văn do ông Trần Thanh Mại làm hiệu trưởng. Trường
này không có cơ sở riêng, phải mượn tạm mấy phòng của trường tiểu học Pháp-Việt
cũ, địa điểm tại thôn Tam UY, bên cạnh chợ Hội, xã Quảng Ngọc, huyện Quảng
Xương, Thanh Hóa. Một buổi chiều đầu năm 1948, đang giờ học sinh ra chơi, có một
người đàn ông cao gầy, trạc 30 tuổi, địu con nhỏ đi ngang qua cổng trường. Bỗng
thầy giáo Trần Thanh Địch từ trong lớp học chạy ra vẫy gọi rối rít. Người đàn
ông địu con ấy liền rẽ vào cổng trường cùng thầy giáo chúng tôi tay bắt mặt mừng...
Chúng tôi vào lớp sớm hơn quy định
mấy phút. Người lạ mặt đang đứng nói chuyện với mấy thầy giáo của chúng tôi, đứa
bé vẫn ngủ say trên lưng ông.
-Các anh, chị có biết đây là ai
không ? Tác giả "Chân trời cũ", văn sĩ, kiêm thi sĩ Hồ Dzếnh đó !
Chúng tôi bị bất ngờ đến nỗi cả lớp
đều trố mắt, ngây người ra nhìn nhà văn. Chúng tôi vừa học xong mấy đoạn trích
trong tác phẩm "Chân trời cũ".
Thầy Trần Thanh Địch dạy Việt văn bắt học sinh phải học thuộc lòng tất cả bài
giảng văn dù là thơ hay truyện. Thông thường, chúng tôi ít khi nhớ tên tác giả,
vì khi lên bảng đọc bài, thầy giáo không hỏi tới. Nhưng đối với tác giả "Chân trời cũ" có lẽ chúng tôi
ít ai quên, bởi chữ Dzếnh viết rất lạ, đã "d" lại thêm "z";
hơn nữa thầy Trần Thanh Địch còn chu đáo dạy chúng tôi cả cách phát âm chữ
"Dzếnh" thế nào cho đúng. Riêng tôi, tôi nghĩ tên nhà văn, nhà thơ phải
hay, phải đẹp, nên chẳng mấy cảm tình với cái tên nghe kém thuận tai đó. Tuy
nhiên, đối với văn Hồ Dzếnh, tôi rất thích, và học thuộc mau chóng, mặc dù tôi
chúa ghét tất cả những gì phải học thuộc lòng.
Loại trò bé nhỏ, quê mùa như tôi chẳng
nói làm gì, chứ lắm anh lớn cao hơn cả thầy giáo, cũng ấp úng chẳng nên câu trước
một tác giả bằng xương bằng thịt, mình vừa học với sự thích thú, say sưa qua lời
thầy giảng. Cuộc tiếp xúc khá ngắn ngủi, chưa đầy năm phút sau, tác giả "Chân trời cũ" gật đầu chào
chúng tôi để ra đi với đứa con đã có vẻ nặng ghì sau lưng.
Tôi nhìn theo ông qua cửa sổ. Cho đến
tận bây giờ, gần nửa thế kỷ trôi qua, tôi vẫn còn nhớ như in dáng đi hơi lom
khom của ông và đôi chân dài sải những bước vội vã trong nắng chiều vàng nhạt
trên khoảng sân trường cỏ gấu xanh xanh.
Thầy giáo Trần Thanh Địch kể lại:
Thủa thiếu thời văn sĩ kiêm thi sĩ Hồ Dzếnh có học L'ecole de Uy Hội, cũng
chính là ngôi trường hiện chúng tôi đang ngồi nhờ. Vợ ông mới mất. Ông đưa con
về thăm quê ngoại ở Hòa Trường, cách đây chừng 2km. Quê ông bây giờ không còn u
buồn, cơ cực như cái thời ông miêu tả trong "Chân trời cũ", nhưng vẫn chưa thoát cảnh nghèo khó. Bà
con bên ngoại rất thương quý cha con ông mà không nuôi nổi đứa bé giúp ông rảnh
tay công tác. Ông đành lại địu con trên lưng tiếp bước theo đường dài kháng chiến...
Thì ra văn sĩ hay thi sĩ cũng có niềm
vui, nỗi buồn, thậm chí cũng tủi nhục, đắng cay như ai ! Lần đầu tiên tôi hiểu
nhà văn cũng là người thường tình, chẳng khác bao con người thường tình chung
quanh mình, nhưng chưa biết họ làm thế nào để trở thành văn nhân, thi sĩ khiến
nhân dân phải ngưỡng mộ...
Trong kháng chiến chống Mỹ, tôi làm
công tác Văn hóa thông tin huyện Quảng Xương, thường xuyên đi cơ sở. Nhiều lần
đứng trên bờ sông Ghép, tôi cố hình dung túp lều tranh của hai mẹ con chị lái
đò năm xưa của "Chân trời cũ",
và chỗ bến đò người mẹ nhà văn Hồ Dzếnh thời chưa lấy chồng, ngày ngày cắm sào
đợi khách sang ngang. Song thời gian cộng thêm chiến tranh đã xóa sạch mọi dấu
tích. Ở Ngọc Giáp không ai biết gì về câu chuyện tình duyên của chị lái đò tên
Văn với khách giang hồ họ Triệu. Điều dễ hiểu là bến đò Ghép thuộc địa phận
thôn Ngọc Giáp lại cách làng khá xa và mẹ con chị lái đò cũng không phải gốc
gác ở đây. Hình ảnh ngôi làng nghèo với dòng sông nhỏ trong "Chân trời cũ" không phải là
Ngọc Giáp. Đó là một làng cũ trong xã Hòa Trường xưa, và con sông Ghép (Ngọc
Giáp) mở ra "mênh mông bể sở" không thể lẫn lộn với dòng sông quê
hương của Hồ Dzếnh "một dòng sông nhỏ, êm kín với hai bờ lau xanh". Sự
thực đây chính là đoạn cuối của con sông Lý chảy ra sông Yên, khúc trên sông Ngọc
Giáp. Một dòng sông nhỏ, vốn là kênh đào thời Lý, không có gì đặc sắc, nhưng là
dòng sông của quê hương, của tuổi ấu thơ đầy kỷ niệm, đối với Hồ Dzếnh suốt đời
vẫn là dòng sông mong nhớ, yêu thương.
Những lần về xã Quảng Trường công
tác, tôi hay ra bến Hòa Trường. Trước cảnh một khúc sông quê thanh bình, đôi ba
thuyền chài giăng câu, thả lưới, một con đò ngang nho nhỏ, lưa thưa khách, lòng
tôi lại ngân lên những câu văn "Chân
trời cũ" du dương điệu hát ru buồn buồn mình đã học, đã nhớ nhập tâm
từ thuở mười ba.
Năm 1977, người chị dâu mà Hồ Dzếnh
rất mực ca ngợi trong tác phẩm của mình qua đời. Bà là mẫu thân anh Hà Thành
Xương, cán bộ cùng phòng với tôi. Đám ma thuê ô tô từ thị xã Thanh Hóa xuống
nghĩa trang chợ Nhàng. Tôi ở Quảng Xương đi lên đến cầu Quán Nam thì gặp và đạp
xe theo sau. Người chú ruột Hà Thành Xương nghe tin chị dâu mất, vội vàng từ Hà
Nội vào, và thật bất ngờ, tôi lại được gặp tác giả "Chân trời cũ". Giữa đám đông đúc, lộn xộn người đưa
tang, may nhờ được Hà Thành Xương nhanh ý giới thiệu, tôi mới nhận ra ông. Vẫn
dáng cao cao gầy gầy như năm xưa, ông già đi nhiều, nhưng rắn rỏi, khỏe khoắn.
-Lâu
nay bác có về thăm quê ngoại ?
-Với
quê ngoại, tôi vẫn đi về trong tâm tưởng.
-Tôi thấy bác tại trường Trung học
Hoài Văn cách đây đã gần 30 năm. Rồi nghe tin bác "về thành" trước
khi cuộc kháng chiến chống Pháp kết thúc, nhưng tôi tin bác trước sau vẫn là
nhà văn yêu Tổ quốc Việt Nam. Anh Hà Thành Xương có nói với tôi
rằng: tác giả "Chân trời cũ"
đang chuẩn bị viết tiếp "Chân trời
mới" đúng không, thưa bác ?
-Tôi có ý định như thế thật. Nhưng "Chân trời mới" mắt già như tôi nhìn bị lóa thành ra không viết nổi. Có lẽ phải là thế hệ các anh
mới làm được.
-Thưa bác, riêng tôi, tôi tự biết
mình không đủ thực tài để làm công chuyện to lớn đó. Tôi chỉ thầm nghĩ mình
cũng có một "Chân trời cũ",
rất muốn viết về nó, cho nó, song lại không dám cầm bút vì đã có một "Chân trời cũ" hay và nổi tiếng
của Hồ Dzếnh rồi !
Để minh họa cho lời nói của mình,
tôi đọc thuộc lòng đoạn văn tôi thích nhất trong tác phẩm "Chân trời cũ", trước tác giả của nó-ông Hồ Dzếnh-như năm
xưa tôi đọc bài trước thầy giáo Trần Thanh Địch, cũng là một nhà văn...
6-1994
(Đặc san Văn nghệ 1994)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét