BÉ CHẲNG VIN, CẢ GÃY CÀNH

 

Minh hoạ sưu tầm từ "Người đưa tin"

HOÀNG TUẤN CÔNG

    “Từ điển tục ngữ Việt” (Nguyễn Đức Dương – NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh – 2010) giảng: “Bé chẳng vin cả gãy cành: Lúc còn bé mà chẳng cho vin (vào những thứ cứng cáp) thì ít nữa lớn lên ắt có thể bị gãy cả cành. Hay dùng để chỉ rõ một lẽ thật: “Lúc còn bé mà chẳng lo dạy dỗ thì khi lớn lên rất khó nên người”. (chú: “vin vt. (cổ) Nương tựa vào (cái cứng cáp để có thể đứng vững được)”.

Soạn giả hiểu không đúng nghĩa từ “vin” nên giảng sai luôn nội dung câu tục ngữ, thậm chí là hiểu ngược lại ý dân gian.

“Vin” cũng có một nghĩa là vịn, dựa vào (như "vin cớ"). Nhưng “vin” trong câu tục ngữ đang xét có nghĩa là níu, uốn:

-Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê-Vietlex): “vin • đg. 1 với tay mà níu [cành cây] xuống : vin cành hái hoa ~ “Dù ai bẻ lá vin cành, Thì nàng phải nhớ lời anh dặn dò.” (Cdao)”.

-Từ điển Việt Nam phổ thông (Đào Văn Tập): “vin • Dùng tay kéo cành ở trên cao xuống <> vin cành”.

Theo đây, “Bé không vin, cả gãy cành” (dị bản Non chẳng uốn, già nổ đốt; Dạy con từ thuở còn thơ, dạy vợ từ lúc bơ vơ mới về), có nghĩa khi còn non, còn bé, mà không uốn nắn (vin), thì khi lớn lên (cả) mà uốn thì sẽ bị gãy cành (sẽ hỏng).

“Bé chẳng vin cả gãy cành”, chính là dị bản đồng nghĩa với câu “Măng chẳng uốn uốn tre sao được”, mà chính Nguyễn Đức Dương đã giảng là: “Còn là măng mà chẳng lo uốn thì tới lúc thành tre làm sao còn uốn được nữa. Hay dùng để khuyên mọi người hãy uốn nắn con trẻ ngay từ khi còn nhỏ, vì lúc đã khôn lớn rồi thì khó mà uốn nắn được”.

Trở lại cách giảng của soạn  giả: “Lúc còn bé mà chẳng cho vin (vào những thứ cứng cáp) thì ít nữa lớn lên ắt có thể bị gãy cả cành”, điều này mâu thuẫn hoàn toàn với phương pháp dạy dỗ. Bởi thông thường, người ta tập cho trẻ có tính tự lập từ nhỏ thì mới tốt. Còn lúc nhỏ mà dựa dẫm nhiều, lớn lên sẽ sinh ra tính ỷ lại, ăn bám bố mẹ.