Từ "nguyên chủng" của GS Nguyễn Lân

              Hoàng Tuấn Công

"Nguyên chủng" là thuật ngữ ban đầu được sử dụng trong nghiên cứu, chọn tạo sản xuất giống lúa lai, sau trở thành một từ thông dụng mà gần như mọi nông dân trồng lúa Việt Nam đều biết. Tuy nhiên có lẽ đây là từ mới, nên sau khi tra cứu hầu hết các cuốn từ điển tiếng Việt, chúng tôi chỉ thấy duy nhất có "Từ điển từ và ngữ Việt Nam" (NXB Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh-2006) của GS Nguyễn Lân thu thập từ "nguyên chủng" và giải thích như sau: "nguyên chủng • danh từ [Hán • nguyên: như cũ; chủng: giống] Giống cũ: Vẫn cấy nguyên chủng giống lúa, nên năng suất không cao."

          Đây lại là cách giải nghĩa theo kiểu phỏng đoán, dẫn đến sai lầm nghiêm trọng thường thấy trong từ điển của GS Nguyễn Lân.

          Thông tư "Quy định về quản lý sản xuất, kinh doanh và sử dụng hạt giống lúa siêu nguyên chủng, nguyên chủng, xác nhận, giống lúa bố mẹ lúa lai và hạt lai F1" số 42/2009/TT-BNNPTNT của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn ban hành ngày 10/07/2009, Điều 3 "Giải thích từ ngữ" đã ghi rõ như sau:

          "1.Hạt giống lúa tác giả là hạt giống thuần do tác giả chọn, tạo ra.

          2.Hạt giống lúa siêu nguyên chủng (SNC) là hạt giống lúa được nhân ra từ hạt giống tác giả hoặc phục tráng từ hạt giống sản xuất theo quy trình phục tráng hạt giống lúa siêu nguyên chủng và đạt tiêu chuẩn chất lượng theo quy định.

          3.Hạt giống lúa nguyên chủng (NC) là hạt giống lúa được nhân ra từ hạt giống SNC theo quy trình sản xuất hạt giống lúa nguyên chủng và đạt tiêu chuẩn chất lượng theo quy định." (HTC nhấn mạnh).

Giống lúa nguyên chủng đạt tiêu chuẩn gieo cấy

Ảnh: ST

          Theo qui định của Bộ nông nghiệp và Phát triển nông thôn, hạt giống lúa "nguyên chủng" phải đạt tiêu chuẩn, chất lượng như sau: độ sạch > 99%, độ thuần 99,95%, tỷ lệ nảy mầm > 90%, độ ẩm < 13,5%, số hạt cỏ dại < 5 hạt/kg hạt giống.

          Phẩm cấp thấp hơn giống nguyên chủng là hạt "giống lúa xác nhận" với tiêu chuẩn chất lượng: độ sạch > 99%, độ thuần 99,7%, tỷ lệ nảy mầm > 90%, độ ẩm < 13,5%, số hạt cỏ dại < 10 hạt/kg hạt giống.

          Theo đó, "nguyên" 原 trong "nguyên chủng" 原種 nghĩa là nguyên gốc, nguyên bản chứ không phải "như cũ". Hạt giống "nguyên chủng" 原種 (Anh: original seed) là hạt giống có độ thuần cao, chưa bị lai tạp, thoái hóa, đạt tiêu chuẩn gieo trồng, chứ không phải "giống cũ", "năng suất thấp".

          Như vậy, cứ theo cách giải thích của GS Nguyễn Lân trong "Từ điển từ và ngữ Việt Nam", thì lâu nay Ngành nông nghiệp Việt Nam, đặc biệt là Hệ thống khuyến nông cả nước (cũng như nhiều quốc gia trồng lúa trên thế giới) có "tội" lớn là đã "xui dại" nông dân dùng giống "nguyên chủng"-thứ "giống cũ", "năng suất không cao"(!).

                                                                               HTC/2016