“GIÁO SƯ TỰ PHONG”

Bao giờ trống đánh mõ rao... ?

Bìa 4 sách Từ điển từ và ngữ Việt Nam
của GS Nguyễn Lân

Hoàng Tuấn Công

Ngày 5/6/2014, trên Quê Choa có bài viết độc đáo: “Góp phần tìm hiểu sự thật về Giáo sư Nguyễn Lân” của Lê Mạnh Chiến. Một trong những “sự thật” đáng ngạc nhiên được tác giả bài viết khám phá: GS Nguyễn Lân chưa bao giờ được Nhà nước phong giáo sư.

 Nhiều bạn đọc đã trích đoạn (bạn Bau Trinh Xuan) hoặc gửi đường link bài viết (bạn Dũng Nguyễn) đến Tuấn Công thư phòng, đề nghị chúng tôi “có bài viết tương ứng” (?) Đặc biệt, bạn đọc Yên Duyên Hương hỏi: “Tại sao lại có chuyện tự phong hàm Giáo sư cho mình như vậy ? Chẳng nhẽ ông Nguyễn Lân dám “qua mặt” cả Hội đồng chức danh Giáo sư Nhà nước hay sao ?... Mong được giải thích.”

Trước tiên, xin được nói về cách hiểu danh từ “giáo sư” trong tiếng Việt:

1.Đại Nam Quấc âm tự vị (Huình Tịnh Paulus Của-xuất bản 1895): “Giáo sư: Thầy dạy học, dạy đạo lý.”

2.Việt Nam tự điển (Hội khai trí tiến đức-xuất bản 1931): “Giáo sư: thầy dạy học.”

3.Hán Việt từ điển (Đào Duy Anh-xuất bản 1932): “Giáo sư: Thầy dạy học (professeur, meitre)

Như vậy, các sách từ điển (1), (2), (3) xuất bản trước 1945 đều thống nhất: “Giáo sư” có nghĩa chung là thầy dạy học. Tuy nhiên, cũng là “thầy dạy học” nhưng trong thực tế có sự phân biệt: thầy dạy từ Trung học (đệ nhất niên đến đệ tứ niên) Tú tài (bán phần 2 năm và toàn phần 3 năm) trở lên mới được gọi là “giáo sư”. Riêng thầy dạy cấp Tiểu học chỉ gọi là “hương sư” (thầy giáo dạy trường làng). Sau khi Nhà nước phong hàm giáo sư đợt đầu tiên (1956), danh từ “giáo sư” không còn và không thể được hiểu, được dùng theo nghĩa duy nhất trước đây là “thầy dạy học” nữa.

Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên-xuất bản 1988) đã đưa ra nghĩa mới của “giáo sư” để phân biệt với cách hiểu cũ như sau:

-“Giáo sư: 1.Học hàm cao nhất phong cho cán bộ có trình độ cao trong giảng dạy, nghiên cứu và phát triển khoa học: giáo sư sử học; được phong hàm giáo sư. 2.Người được nhận hàm giáo sư: vị giáo sư; mời giáo sư lên phát biểu. 3 [cũ] người dạy ở trường trung học hay trường đại học thời trước.”

Vậy, Từ điển của GS Nguyễn Lân giải nghĩa “giáo sư” như thế nào ?

-Từ điển từ và ngữ Hán Việt (GS Nguyễn Lân-xb 1988): “Giáo sư (giáo:dạy bảo; sư: thầy giáo) 1. Cán bộ giảng dạy cao cấp ở trường đại học: Một giáo sư nổi tiếng về những công trình nghiên cứu của mình. 2. Người dạy bảo: Thi đua ái quốc là trường đào tạo cán bộ rất rộng lớn mà giáo sư chính là quần chúng (Trường Chinh)

-Từ điển từ và ngữ Việt Nam (GS Nguyễn Lân-xb 2003, tái bản 2006): “Giáo sư: danh từ (Hán: sư: thầy) Cán bộ giảng dạy cao cấp ở trường đại học: Một giáo sư nổi tiếng về những công trình nghiên cứu của mình”.

Như vậy, với Nhà biên soạn từ điển Nguyễn Lân, “giáo sư” được hiểu một cách chung chung là “cán bộ giảng dạy cao cấp ở trường đại học”. Nhưng như thế nào thì được gọi là “cao cấp” ? Rõ ràng cách giải thích này đã xóa nhòa đi ranh giới giữa “cán bộ giảng dạy” đại học nói chung và cán bộ giảng dạy được Nhà nước phong hàm giáo sư (nay gọi là bổ nhiệm chức danh giáo sư). Hay nói đúng hơn, Nhà biên soạn từ điển không làm rõ khái niệm “giáo sư” với tiêu chuẩn cụ thể là người được Nhà nước phong hàm với “giáo sư” hiểu đơn giản theo nghĩa từ vựng đầu thế kỷ trước là thầy dạy học. Nhà biên soạn từ điển đã “quên” mất một nghĩa phổ thông khác của “giáo sư”-một khái niệm đã đi vào cuộc sống trước thời điểm ra đời của Từ điển từ và ngữ Việt Nam của GS Nguyễn Lân ngót nửa thế kỷ !

Ở bìa 4 sách “Từ điển từ và ngữ Việt Nam”, phần thông tin về tác giả, GS Nguyễn Lân tự “khai”: “Giáo sư, Nhà giáo nhân dân Nguyễn Lân...Trước Cách mạng: Là giáo sư ba trường học ở Huế: Quốc Học, Đồng Khánh, Bách Công...”. Câu này được hiểu: trước cách mạng, Nguyễn Lân từng giảng dạy (hoặc là thầy dạy) ba trường: Quốc Học, Đồng Khánh, Bách Công ở Huế. Như vậy, Nhà biên soạn từ điển Nguyễn Lân đã mặc nhiên “đánh đồng” cách hiểu, cách dùng danh từ “giáo sư” với nghĩa là “thầy dạy học” trước năm 1945 với “giáo sư” là học hàm, là chức danh được Nhà nước phong tặng, bổ nhiệm. Sách Muốn đúng chính tả xuất bản năm 1949 (trước thời điểm Nhà nước Việt Nam phong giáo sư đợt đầu tiên 8 năm) đã thấy đề tên tác giả là GS Nguyễn Lân. Và hai chữ “giáo sư” (viết tắt GS) đã mặc nhiên gắn với tên tuổi của Nguyễn Lân trong suốt cuộc đời đào tạo, giảng dạy và biên soạn từ điển.

Có người sẽ cho rằng, trước 1945 ông Nguyễn Lân đã từng dạy học. Mà thời bấy giờ (như từ điển đã ghi nhận) thầy dạy học được gọi là giáo sư; Nguyễn Lân đã từng được gọi là giáo sư Nguyễn Lân. Vậy, tác giả đề tên mình là GS Nguyễn Lân ngoài bìa sách đâu có sai ? Cái sai là do người khác hiểu lầm chứ đâu phải do Nguyễn Lân ? Lập luận này thoạt nghe có vẻ cũng chí lý. Tuy nhiên, được gọi là “giáo sư” và tự gọi là “giáo sư” với nghĩa “thầy dạy học” hoàn toàn khác nhau. Ta có ví dụ thế này: ngày nay, học trò gọi ông Nguyễn X-người dạy mình là “Thầy Nguyễn X”. Nhưng ông Nguyễn X khi viết sách, viết báo không thể đề tên, tự xưng là “Thầy Nguyễn X” với bạn đọc được. Bởi “Thầy Nguyễn X” chỉ là “thầy” trên bục giảng, “thầy” của một nhóm học trò cụ thể nào đó mà thôi. Trong trường hợp, ông Nguyễn X viết sách, viết báo, muốn độc giả biết rõ mình là người làm công tác giảng dạy thì ngoài bút danh Nguyễn X có thể mở ngoặc là giáo viên, giảng viên trường hoặc thầy giáo trường, lớp nào đó, chứ không thể đề là Giáo viên, hay Giảng viên, Thầy giáo Nguyễn X được. Cũng giống như vậy, Nhà biên soạn từ điển Nguyễn Lân có thể được học trò cũ của mình gọi là Giáo sư, Thầy Nguyễn Lân chứ không thể tự xưng là GS (giáo sư), Thầy Nguyễn Lân ở phần tác giả các bài báo hoặc ngoài bìa các cuốn từ điển. Đặc biệt hai chữ cái viết tắt GS (giáo sư) được Nguyễn Lân dùng mỗi khi ký tên là: GS.NGND Nguyễn Lân càng trở nên vô lý. Bởi vì, NGND (Nhà giáo nhân dân) là “danh hiệu cao quý của Nhà nước tặng cho nhà giáo có tài năng và đức độ cao, có nhiều công lao lớn trong sự nghiệp giáo dục” (Từ điển tiếng Việt-Hoàng Phê) không thể bình đẳng với GS (giáo sư) là “thầy dạy học” - danh từ theo nghĩa từ vựng đơn thuần chỉ nghề nghiệp. Phải thừa nhận, GS.NGND là "cụm từ đẹp", là mơ ước của bao người. Nếu “giáo sư” được hiểu theo nghĩa “thầy dạy học” chúng ta có diễn giải: GS, NGND Nguyễn Lân = Thầy dạy học, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân.  Như thế, “thầy dạy học” đã thừa ra một cách rất vô lý !

GS.TS Phạm Vũ Luận - Ủy viên BCH Trung ương Đảng 
- Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo phát biểu tại Hội thảo

Về nguyên tắc, người ta không thể dùng danh từ “giáo sư” với nghĩa từ vựng đầu thế kỷ trước (nay không còn được dùng) để áp dụng cho cách hiểu hiện tại. Như vậy, dù có giải thích thế nào, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân vẫn sai khi thêm hai chữ GS (giáo sư) vào vị trí của học hàm và danh hiệu đặt trước tên mình.

Đáng chú ý, chuyện nhập nhèm “Giáo sư tự phong” không chỉ có mình GS Nguyễn Lân. Thậm chí có người còn “trắng trợn” hơn. Sinh thời, Nhà nghiên cứu văn hóa Vũ Ngọc Khánh chỉ được phong hàm Phó Giáo sư. Thế nhưng từ các bài nghiên cứu, phỏng vấn cho đến các công trình nghiên cứu, biên soạn, PGS Vũ Ngọc Khánh cứ “thản nhiên” ghi tên tác giả, “tự phong” cho mình là “GS Vũ Ngọc Khánh” (!) Ví dụ như các sách: Kho tàng về các ông Trạng Việt Nam; Làng văn hóa cổ truyền Việt Nam; Việt Nam phong tục toàn biên; Ăn và uống của người Việt, Chữ Nhẫn văn hóa của người Việt; Nhân vật thần kỳ các dân tộc thiểu số Việt Nam; Địa chí Thanh Hóa...và rất nhiều cuốn khác. Dân gian có câu: "Y phục xứng kỳ đức". Nếu các công trình đóng mác GS này có chất lượng cao thì có lẽ cũng không ai quan tâm tác giả là GS hay PGS. Đằng này...(chúng tôi sẽ có dịp đề cập đến chất lượng một số công trình tiêu biểu của GS Vũ Ngọc Khánh) Vì PGS Vũ Ngọc Khánh tự phong lên Giáo sư nên báo chí, các bài viết về ông chia thành “hai trường phái” một gọi theo chức danh được Nhà nước bổ nhiệm là PGS Vũ Ngọc Khánh, một gọi theo chức danh "GS tự phong" là GS Vũ Ngọc Khánh. Ngay cả Từ điển Bách khoa toàn thư mở cũng viết, gọi là “Giáo sư Vũ Ngọc Khánh”.

PGS Vũ Ngọc Khánh tự phong Giáo sư cho mình

Đáng chú ý có bài viết: “Giáo sư Vũ Ngọc Khánh-cây đại thụ trong ngành nghiên cứu văn học cổ” (trên Tạp chí văn hóa Nghệ An) của PGS, TS Trần Thị Băng Thanh. Sau khi “phong” cho PGS Vũ Ngọc Khánh lên “Giáo sư Vũ Ngọc Khánh”, tác giả Trần Thị Băng Thanh nói rõ lý do: “Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Vũ Ngọc Khánh có chức danh chính thức được phong là “Phó giáo sư”, ở bài này tôi xin được gọi ông là Giáo sư theo nghĩa dân gian: một nhà giáo bậc thày.” PGS.TS Trần Thị Băng Thanh lý giải PGS thành GS là như thế. Với bản thân PGS Vũ Ngọc Khánh, ông sẽ lấy lý do gì để lý giải thích cho hàm "Giáo sư tự phong" của mình ? Có lẽ sẽ không nằm ngoài “cái lý” của PGS, TS Trần Thị Băng Thanh: Giáo sư đây được hiểu theo “nghĩa dân gian: một nhà giáo bậc thày”, và theo sự đánh giá của chính ông-PGS Vũ Ngọc Khánh, ông thấy mình hoàn toàn đủ tư cách, phẩm chất của một Giáo sư nên tự nhận, tự phong cho mình là Giáo sư (!?)

PGS Vũ Ngọc Khánh tự thấy mình xứng đáng là Giáo sư chứ không phải PGS
như Nhà nước bổ nhiệm

Hiện nay, không ít người đang làm Luận án Tiến sĩ, chưa hề bảo vệ hoặc được công nhận, nhưng đã “sốt ruột” xưng danh Tiến sĩ trong các bài viết.

Đúng sai trong các trường hợp trên, xin để bạn đọc tự đánh giá. Chúng tôi chỉ muốn nói thêm rằng, cứ đà này, người ta có thể dễ dàng tâng bốc nhau hoặc tự phong cho mình từ Thạc sĩ, Nghiên cứu sinh lên Tiến Sĩ; từ Nhà giáo ưu tú lên Nhà giáo Nhân dân; từ Phó giáo sư lên Giáo sư; hoặc từ Nhà giáo lên Giáo sư mà không cần quan tâm đến từ ngữ, ngữ quy định gì của Nhà nước.

Trong thực tế, Giáo sư hay Tiến sĩ đều gắn với một lĩnh vực giảng dạy, hoặc công trình nghiên cứu cụ thể nào đó. Tuy nhiên, không ít người luôn kèm tên tuổi mình với học hàm, học vị trong mọi hoàn cảnh. Điều đó gây nên sự hiểu lầm: đã là GS, TS thì cái gì cũng giỏi, cái gì cũng biết. Ví như có ông Tiến sĩ nọ bảo vệ Luận án Phó Tiến sĩ bên Liên-xô. Công trình khoa học của ông là lĩnh vực “thư mục học”, nghĩa là cách sắp xếp lưu trữ tài liệu sách vở sao cho khoa học, dễ tìm, dễ thấy. Không ai phủ nhận là công trình của ông không đáng trân trọng. Tuy nhiên, điều đáng nói là bất cứ viết về lĩnh vực gì, kinh tế, văn hóa, chính trị, ông cũng trương cái học vị Tiến sĩ (do Nhà nước bỏ học vị Phó Tiến sĩ) thư mục học của ông ra, khiến không ít bạn đọc vì thấy học vị Tiến sĩ mà nhắm mắt tin theo mớ kiến thức hỗn độn, đầy sai lầm của ông.

  Giáo sư hay không Giáo sư; PGS hay GS; Tiến sĩ hay không Tiến sĩ... luôn được chứng minh ngay trong các bài viết hay công trình khoa học. Một cuốn sách dở, bài viết dở mà được đóng mác Giáo sư, Tiến sĩ chỉ có thể lừa được bạn đọc không có điều kiện thẩm định chứ không thể lừa được tất cả, lừa được mãi mãi.

Dân gian có câu: “Bao giờ trống đánh mõ rao, Bắt thằng nói phét thì tao mới chừa.” Trong thực tế Nhà nước không hề quy định việc gắn chức danh, học hàm, học vị với tên tuổi, bút danh trong khi nói và viết như thế nào. Tên kèm chức danh, học vị cũng được; không kèm chức danh học vị cũng được; đề thế nào là phụ thuộc vào lòng tự trọng của "chủ nhân". Bởi vậy, cái gọi là hành động “tự sướng”, tự thỏa mãn bằng thói hư danh, háo danh “một tấc đến giời” vẫn cứ tồn tại mà chẳng bị ai đòi ai bắt; thật giả lẫn lộn, chẳng biết đâu mà lần !
                                                                        HTC