Hoàng
Tuấn Công
Năm 1993, tình cờ tôi đọc bài viết "Thư
từ Thanh Hóa" trên một tờ báo Trung ương(1). Bài báo
nói đến cách đặt tên ngược đời Cầu Bố và Rừng Thông, suy luận, cho đó là thể hiện
"khẩu khí trạng" của người Thanh Hóa. Sau đó không lâu, trong một tập
thơ do Nhà xuất bản Văn học(2)
ấn hành lại đem cái ý chiếc cầu nhỏ gọi là Cầu Bố, trái núi lơ thơ mấy cây gọi
là Rừng Thông, diễn đạt thành lời thơ ! Tác giả xem đó như một phát hiện mới độc
đáo về tính hay ba hoa, khoác lác biểu hiện cả trong cách đặt địa danh của người
Thanh Hóa. Chưa hết ! Năm 1994, Đài Truyền
hình Việt Nam chiếu cuốn phim tài liệu về Thanh Hóa(3), địa danh
Cầu Bố, Rừng Thông một lần nữa lại bị đem ra giễu cợt, mỉa mai, bằng cách đưa
ra hai câu vần vè "Cái cầu con con
thì gọi cầu Bố, Mấy cây lố nhố lại gọi Rừng Thông" như lời đề từ cho nội
dung cuốn phim với ý khái quát tính cách người Thanh Hóa đã kém cỏi lại thích
khoa trương, đại ngôn, nhưng không che đậy nổi cái thực lực của mình. Hóa ra chẳng
phải chỉ một cá biệt do thiếu hiểu biết hoặc không thiện ý, nghĩ
"oan" cho địa danh Cầu Bố, Rừng Thông, "oan" cho cả người
Thanh Hóa !
Vậy cầu Bố là cầu gì ? Rừng Thông là rừng
thế nào ?
1.Cầu
Bố gọi cho thật đúng là cầu Bố Vệ, bắc qua sông (kênh) Bố Vệ ở xã Bố Vệ (có
tài liệu chép hương Bố Vệ) thuộc địa phận huyện Đông Sơn trước kia. Trong sử
nhà Trần đã thấy ghi địa danh Bố Vệ. Cầu Bố Vệ đời Lê đã có. Cầu làm theo kiểu
thượng gia hạ Kiều, sau bị hư hỏng, gẫy nát, đến đời Nguyễn được bắc lại. Trong
các văn bản giấy tờ đều ghi rõ cầu Bố Vệ. Cầu Bố là cách gọi tắt phổ biến đối với
nhiều địa danh khác, không riêng gì trường hợp cầu Bố Vệ. Cầu Bố bởi vậy không
có dụng ý nói lên mức độ to nhỏ của chiếc cầu mà do địa danh xã Bố Vệ hay kênh
Bố Vệ mà có. Ngoài cách đặt tên cầu dựa vào tên đất, tên làng xã sẵn có như cầu
Bố Vệ, cầu Lai Thành, cầu Hạc, cầu Voi, cầu Tào...ta còn thấy tên cầu gắn với
tên sông ngòi, kênh rạch mà cầu bắc qua như cầu Ghép bắc qua sông Ghép, cầu Lý
bắc qua sông Lý, cầu Lèn bắc qua sông Lèn,v.v...Hoặc tên cầu căn cứ vào chính
kiểu dáng, chất liệu của chiếc cầu như: cầu Treo, cầu Sắt, cầu Đá, cầu Kè, cầu
Tre,v.v...thường thấy ở nhiều vùng thông quê.
2.Rừng
Thông là một quần sơn. Xưa kia có tên chữ Phượng Sơn hoặc Ngũ Phượng
Sơn(núi có hình chim Phượng đang xòe cánh). Thời Pháp thuộc, nơi đây được trồng
nhiều thông lấy nhựa. Thông mọc thành rừng bạt ngàn xanh tốt. Địa danh Phượng
Sơn dần dần bị quên lãng và người ta gọi tên theo đặc điểm dễ nhận biết nhất của
vùng đất là núi Rừng Thông-nơi có nhiều thông mọc thành rừng ở Thanh Hóa đương
thời. Mấy thập kỷ gần đây, rừng thông bị tàn phá đến độ chỉ còn lưa thưa. Song
địa danh Rừng Thông vẫn tồn tại theo cách gọi đã thành quen thuộc của dân
chúng. Và bây giờ địa danh Rừng Thông chính thức được công nhận trên văn bản giấy
tờ: Thị trấn Rừng Thông (thuộc huyện Đông Sơn). Hiện tượng này khá phổ biến
trong nhiều địa danh ở làng quê. Ví như đình làng bị dỡ từ lâu, song khoảng đất
ấy vẫn được gọi là Đình; chùa đã tàn phá không còn dấu tích nhưng giếng gần
chùa xưa vẫn giữ tên Giếng Chùa. Đó là tính bền vững, lâu dài của địa danh mà
khoa địa danh học đã khẳng định.
Nếu cứ suy diễn như một
số người trên thì nhiều địa danh của Thanh Hóa còn bị lôi ra phê phán như: cầu
lành thì gọi Cầu Ghép, cầu thẳng lại gọi Cầu Vạy (Cơn mưa Cầu Vạy đừng chạy mất
công), cầu bé tí sao bảo Cầu Voi, chẳng thấy thành sao gọi Hồ Thành, núi không
còn rừng sao gọi Ngàn Nưa ? Và không chỉ riêng gì Thanh Hóa. Ở Hà Nội cầu cũ đã
lâu sao gọi Cầu Mới, cầu đen sì sao gọi Cầu Trắng (Hà Đông),v.v...Xin hỏi dân
chúng ở những địa danh trên cũng khoác lác, ba hoa, cũng "nói trạng"
cả hay sao ?
Cầu Bố và Rừng Thông là những địa danh
lịch sử và cách mạng nổi tiếng. Thời Trần chống Nguyên Mông, một trận chiến ác
liệt xảy ra tại kênh Bố Vệ. Xã Bố Vệ là quê hương của Tuyên Từ Thái hậu 10 năm
nhiếp chính và vua Lê Anh tông đời Trung hưng. Nơi đây cũng có một số di tích,
danh thắng cỡ Quốc gia: Chùa Đại Bi-Mật Sơn, đền Lê...Rừng Thông thời kháng chiến
chống Pháp là tụ điểm thương mại phục vụ kháng chiến của đồng bào nhiều nơi tản
cư đến. Cũng tại núi Rừng Thông này, Hồ Chủ tịch đã nói chuyện với cán bộ
và nhân dân trong dịp về thăm Thanh Hóa. Đó là những địa danh lấp lánh trang sử
dân tộc, niềm tự hào của không riêng nhân dân Thanh Hóa. Mọi sự hiểu lầm hay
xuyên tạc đều cần phải được đính chính.
HTC
(1)
(2) (3) Bài này từng đăng trên Báo Văn Hóa thông tin Thanh Hóa năm1994. Bấy
giờ, vì ngại "đụng chạm", tên các bài viết, phim ảnh liên quan cụ thể
đã được Ban biên tập "ẩn đi". Nay HTC cũng không còn nhớ.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét