LƯỠI CON NGƯỜI TA DÙNG ĐỂ LÀM GÌ?

Những cuốn từ điển tiếng Việt nhiều sai sót
mang tên NXB Thanh Niên vẫn bày bán công khai
tại Nhà sách FAHASA
Ảnh: HTC

             HOÀNG TUẤN CÔNG

“Từ điển tiếng Việt thông dụng dành cho học sinh, sinh viên” (Ngọc Hằng - Kỳ Duyên, NXB Thanh Niên 2016) viết: “LƯỠI (danh từ) miếng thịt ở trong miệng dùng để nếm”. Sách này không nói rõ đó là “miếng thịt” lợn, hay thịt bò. Tuy nhiên, cứ theo đây, thì ngoài chứng câm điếc bẩm sinh, thì người ta bị câm, hay nói ngọng, hoàn toàn không phải do trong mồm không ngậm “miếng thịt”, hay “miếng thịt” ấy ngắn, dài thế nào. Nói cách khác, nếu thiếu đi “miếng thịt” mà từ điển tiếng Việt mang tên NXB Thanh Niên mô tả, thì người ta vẫn nói được như thường, chỉ mỗi tội không nếm được mà thôi.

Người Thanh Hóa lập làng nghề phố nghề trên đất Bắc

         

Chùa Kim Liên (làng Nghi Tàm)
Ảnh: ST

 

         HOÀNG TUẤN PHỔ

           Ngọc phả đền làng Hòe Thị và Thị Cấm do Đông các đại học sĩ Nguyễn Bính soạn năm Hồng Phúc nguyên niên (1572) đời Lê Anh tông, chép sự tích tôn thần Phan Tây Nhạc người thời Hùng Vương quê châu Ái, tức bộ Cửu Chân (Thanh Hóa) nước Văn Lang. Sinh thời Phan Tây Nhạc theo Tản Viên đánh giặc Thục, lập công lớn được vua Hùng gả cháu gái Hoàng hậu làm vợ và phong ấp vùng Hương Canh (huyện Từ Liêm, Hà Nội). 

“THUỐC NAM ĐÁNH GIẶC, THUỐC BẮC LẤY TIỀN”

Xuyên sơn giáp (Tàu) con trút (ta)
Ảnh: ST

Hoàng Tuấn Công

Trong cuộc gặp gỡ lần hai giữa Quang Trung Nguyễn Huệ và La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp, “Huệ hỏi: “nghe thầy học tinh lý-số, lại hay mưu lược. Nay Tôn-Sĩ-Nghị nó sang, thầy nghĩ chước nào?” Thầy Nguyễn Thiếp thưa rằng: “Quân quý thần tốc”. Huệ nói rằng: “Phải, phải, tôi nay ra đánh cho nó chết. Tôi mà dẹp được giặc Tầu xong, thì xin rước thầy ra dạy học. Tôi muốn khí-dụng gì cũng chẳng mua của nước Tàu”. Thầy Nguyễn Thiếp lại thưa rằng: “Chỉ có thuốc Bắc phải dùng của Tầu mà thôi”.⁽¹⁾

TIẾC THƯƠNG NHÀ NGHIÊN CỨU THÁI KIM ĐỈNH (1926-2017)

        

Nhà nghiên cứu Thái Kim Đỉnh
Ảnh: Tạp chí VHNT Hà Tĩnh

       HOÀNG TUẤN CÔNG 

Nhà nghiên cứu Văn hoá Thái Kim Đỉnh vừa vĩnh biệt cõi trần (4/2/2017). Sinh thời, trong số những bức thư Nhà nghiên cứu Thái Kinh Đỉnh gửi cho cụ thân sinh tôi - Nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Phổ - có một “mẩu thư” khá đặc biệt. Đó là thư cụ Thái gửi trả lại tiền nhuận bút, với những dòng run run ghệch ngoạc của người cầm bút sau “tai biến”:

LỄ HỘI KIM THỜI PHÚ (Cao Bồi Già)

Tranh cướp ấn
Ảnh: Sưu tầm

        CAO BỒI GIÀ

TCTP: Bài phú này do bác Cao Bồi Già gửi cho Tuấn Công Thư phòng Tết năm Bính Thân (2016). Nay thấy nội dung vẫn còn nguyên tính thời sự nên xin được đăng lên hầu bạn đọc.

VỌNG BÁI GS VÕ QUÝ (1929-2017)

Hai tập sách của GS Võ Quý
Ảnh: HTC

        HOÀNG TUẤN CÔNG

TCTP hiện sở hữu hai tập sách “Chim Việt Nam, hình thái và phân loại” (Võ Quý -NXB Khoa học và Kỹ thuật). Cảm phục và biết ơn cụ thân sinh, trong hoàn cảnh cơm chẳng có mà ăn, áo chẳng có đủ mặc, vậy mà vẫn đón mua đủ cả hai tập (tập I ấn hành ở Hà Nội 1975, giấy khá đẹp; tập II in ở TPHCM năm 1981, giấy nứa đen, xấu). Dĩ nhiên, tiền mua những cuốn sách như thế này bao giờ cũng có sự đóng góp từ hạt lúa, củ khoai ở quê nhà.

"Từ điển tiếng Việt" (NXB Thanh Niên), thật hay giả?

Từ điển tiếng Việt
mang tên NXB Thanh Niên
hiện phát hành tại thị trường Thanh Hoá
Ảnh: HTC

            HOÀNG TUẤN CÔNG

Các nhà xuất bản chân chính cần lên tiếng, cơ quan chức năng cần vào cuộc để điều tra và kết luận nhằm ngăn chặn, trừng trị nạn làm sách bậy.

Trong bài “Từ điển tiếng Việt lậu tràn ngập thị trường” (Báo Nông nghiệp Việt Nam, 10-1-2017), ông Nguyễn Xuân Trường - Giám đốc NXB Thanh Niên - cho biết: Các cuốn từ điển mắc nhiều sai sót như “Từ điển tiếng Việt thông dụng dành cho học sinh - sinh viên” (Ngọc Hằng - Kỳ Duyên - NXB Thanh Niên, 2016) và “Từ điển tiếng Việt” (Khang Việt, NXB Thanh Niên, 2016, mà trong bài viết “Sai như... từ điển”, Báo Người Lao Động ngày 11-1 đã phản ánh) là “những đầu sách in lậu, giả mạo thương hiệu của NXB Thanh Niên" (?!).

“TỪ ĐIỂN TIẾNG VIỆT” (NXB THANH NIÊN): “GIAO CẤU” nghĩa là “...LẤY NHAU”

Từ điển tiếng Việt (NXB Thanh Niên)
đơn vị phát hành Khangvietbook
Ảnh: HTC

               HOÀNG TUẤN CÔNG

Đó là cách giảng của Từ điển tiếng Việt, (Khang Việt, NXB Thanh Niên, 2016).

Ngoài bìa, phía trên cùng, sách không ghi tên tác giả, mà có hai dòng chữ: “KHOA HỌC - XÃ HỘI - NHÂN VĂN; NGÔN NGỮ VIỆT NAM, khiến độc giả lầm tưởng từ điển của “VIỆN NGÔN NGŨ HỌC”, hoặc “TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN”(!). Phía dưới tên sách là những thông tin hấp dẫn: “Giải thích rõ ràng”; “Cập nhật nhiều từ mới”; “Tiện lợi để tra cứu”; “370.000 từ”. Với khuôn khổ 10x18cm, 1006 trang, mà chứa tới 370.000 (ba trăm bảy mươi nghìn) từ thì thật là kinh khủng. Kể cả đếm từng chữ trong cuốn sách chưa chắc đã đạt được số lượng như vậy (!!!).

“TỪ ĐIỂN TIẾNG VIỆT” CỦA NXB THANH NIÊN: “GIAO PHỐI” nghĩa là “KẾT HÔN”!

         

Ảnh: HTC

                 HOÀNG TUẤN CÔNG

Đó là định nghĩa của “Từ điển tiếng Việt thông dụng dành cho học sinh - sinh viên” (tác giả Ngọc Hằng - Kỳ Duyên - NXB Thanh Niên, 2016).

          Bìa sách, ngoài dòng chữ nhái “Trung tâm từ điển học”, còn có những thông tin rất hấp dẫn, như: “Cập nhật nhiều mục từ mới”, “Nhiều hình ảnh minh hoạ”, sách “Bán nhiều nhất”...

          Vậy, sách này “cập nhiều mục từ mới” như thế nào?

          Xin thưa rằng hoàn toàn ngược lại. Nghĩa là rất nhiều từ cũ, từ dùng sai cách đây ngót một thế kỉ, đã được nhóm tác giả này “khai quật”, sao chép lại để “dành cho học sinh- sinh viên”. Sau đây là ví dụ về một số cái sai của Nhóm Kim Danh - Ngọc Hằng (KDNH). Chúng tôi sẽ lấy chính cách giảng nghĩa của “Từ điển tiếng Việt”  (Vietlex) Hoàng Phê chủ biên, do Trung tâm Từ điển học (The Lexicography Center – Vietlex) chính lý và bổ sung (cuốn từ điển này bị Nhóm KDNH làm nhái, chúng tôi sẽ nói rõ ở phần sau), để chỉ ra những sai sót của KDNH (phần ví dụ của Vietlex, chúng tôi xin lược bớt):

SAO LẠI "THÀNH KÍNH PHÂN ƯU"?

Dòng chữ "kính viếng" thường thấy, nay đã được thay
bằng "Thành kính phân ưu"
Ảnh: ST

             HOÀNG TUẤN CÔNG

Trên mạng xã hội, mỗi khi gửi lời chia buồn tới bạn bè có người thân mới mất, nhiều người thường viết: “Thành kính phân ưu!”; hay “Thành kính chia buồn!”. Ngoài đời, những dòng chữ này còn được viết lên các dải băng gắn trên vòng hoa viếng người đã khuất.

          “Phân ưu” 分憂 là từ Việt gốc Hán [分 = chia; 憂 = lo, buồn], đối dịch là “chia buồn”, cũng là nghĩa từ vựng của từ này. Tuy nhiên, các nhà biên soạn từ điển vẫn có sự khác nhau trong cách giải nghĩa:

“MỒ CHA KHÔNG KHÓC, KHÓC ĐỐNG MỐI...”

Dây leo bòng bong hay mọc ở bụi rậm
Ảnh: HTC

        HOÀNG TUẤN CÔNG

Tục ngữ “Mồ cha chẳng khóc khóc đống mối; mồ mẹ chẳng khóc khóc bối bòng bong” khá thông dụng và dường như không có gì cần phải bàn cãi về nội dung, ý nghĩa của nó. Tuy nhiên, xét cách giải thích của các nhà biên soạn từ điển lại thấy vấn đề không phải như vậy.

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 15)

             HOÀNG TUẤN PHỔ

Tôi nghĩ không ra ai. Muốn nói bừa một cái tên nào đó cho xong, nhưng đầu óc tôi sao tối tăm mù mịt, không còn biết ai là đồng bọn với Tuệ Quang, Tuệ Chiếu để cung xưng với toà. Tôi mà cũng bị bắt đi tù nữa thì mẹ tôi chết mất!

          Đầu óc tôi bỗng vụt sáng lên một người cũng ở chùa, đầu tóc trọc lóc, mặt mũi xấu xí, có lần đến nhà tôi nói chuyện với bố tôi về sư Tuệ Quang, Tuệ Chiếu. Tuệ Quang tôi mới nghe lần đầu. Còn Tuệ Chiếu tôi đọc báo Đuốc Tuệ cũ (xuất bản vào khoảng 1942, 1943) sở dĩ tôi nhớ được, vì ông sang Lào, nhà vua cho ngồi ngai vàng để thuyết pháp...

LẠI CHUYỆN CÂU ĐỐI CỦA GS VŨ KHIÊU

Bác Lê Bá  Chương ở TCTP
Ảnh: HTC

             HOÀNG TUẤN CÔNG

Bác Lê Bá Chương (Quảng Xương - Thanh  Hoá) gửi Tuấn Công Thư Phòng bức thư như sau:

           “Tuấn Công thân mến!

Như đã có dịp trao đổi với Tuấn Công về những băn khoăn thắc mắc của chúng tôi và cũng là những băn khoăn thắc mắc của nhiều người trong đó có nhiều thân nhân liệt sĩ, các cựu chiến binh, mỗi lần họ đến viếng nghĩa trang và vào thắp hương tại nhà tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ huyện Quảng Xương.

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 14)

            

Cây kè ở Thanh Hoá
Ảnh: HTC

                HOÀNG TUẤN PHỔ

Không biết ông Khai giở trò ma quỷ gì, làm chị Phương rên rỉ, kêu đau suốt đêm. Sáng thức giấc, tôi thấy chị Phương dậy sớm nhất. Hình như cả đêm chị không nhắm được mắt. Chị nói với ông Khai, giọng thiểu não: “Em bị đau bụng suốt đêm, bây chừ hãy còn đau, xin anh cho phép em về nhà...”

            Ông Khai không giấu được bực bội: “Rõ cái đồ liền bà con gái, trong lúc người ta đang cần lại giở trò đau bộng đau bão!”

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kỳ 13)

Cây trôi đình Đoài
Ảnh: TC

            HOÀNG TUẤN PHỔ

Đêm nằm trằn trọc thao thức không ngủ được, tôi nhớ lại hôm bố tôi bị bắt, dắt đi bằng sợi dây thừng, tôi lo sợ sẽ đến lượt mình. Bây giờ, nỗi sợ ấy đã xảy ra: Tôi cũng đã thành một con vật, nay buộc, mai trói, dắt đi hết nơi này đến nơi khác! Có thể đêm mai ai đó nhảy đến đấm đá cái thằng nhỏ nhất, làm chức to nhất là tôi. Chắc chắn tôi chết mất! Làm thế nào? Thôi đành chịu chứ biết làm sao? Lúc sau, tôi cố hết sức bình tĩnh tự nhủ: Lo sợ cũng không được!

"CẬY THẦN PHẢI NỂ CÂY ĐA"

Cây đa có miểu thờ bên trong ở Quảng Bình
Ảnh: Báo Đời sống & pháp luật

HOÀNG TUẤN CÔNG

Các nhà biên soạn từ điển giải thích câu tục ngữ này như sau:

- “Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam” (GS Nguyễn Lân): “Cậy thần phải nể cây đa (cây đa ở bên cạnh miếu thờ thần) Ý nói: Đã phải nhờ vả người nào thì lại phải lo lót những kẻ tay chân của người ấy. Đó là cái tục gây nhiều điều tiêu cực”.

GIÁP DƯƠNG XÁ (Phần 3 - BÀ CHÚA HẾN)

Sông Mã

Ảnh ST chỉ mang tính minh hoạ

      HOÀNG TUẤN PHỔ

Đất Kẻ Dàng tạo địa thế cho trấn Dương Xá thành nơi đô hội của trấn. Dương Xá tạo điều kiện cho Kẻ Dàng trở nên một vùng sầm uất bậc nhất “ba phủ Thanh Hoa”⁽¹⁾. Dương Xá - Kẻ Dàng nhanh chóng lớn mạnh, phình ra quá cỡ, phải đẻ thêm làng Dàng thứ hai: Dàng Hến. Dàng Bến là Dương Xá cũ, tấp nập trên bến dưới thuyền, chợ búa bán mua trăm thức. Sản vật địa phương có “Cót làng Dàng, tranh làng Đại Khối”. (Tranh lá lợp nhà). Cam Dàng, một giống cam chanh ngon nổi tiếng,.v.v…⁽²⁾. 

CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG (Kì 12)

            

Những cây dừa từng chứng kiến
cuộc đấu tranh chính trị nghiêng trời lệch đất
Ảnh: HTC

              HOÀNG TUẤN PHỔ

Trời chưa sáng, mẹ tôi đã gõ cửa nhà anh Lưỡng. Nhà anh gần nhà tôi, cách một quãng đường vòng đi qua ao đình làng với ao nhà ông Mục Chức và ngõ ông Từ Chức là đến. Mẹ tôi phải đi lúc này vì nhà ông Lời chỉ cách nhà anh Lưỡng một cái ngõ. Sợ ông ấy nhận thấy lại nghi ngờ.

            Nhưng sau mấy đêm hò hét, đấu tranh, chắc ông Lời không thể thức dậy sớm. Anh Lưỡng làm công an thôn, vốn người tốt bụng, gia đình nghèo khó, bố anh là ông Kỹ làm nghề bán nước chè xanh ở chợ Nguyễn, lúc này cũng đã thức dậy sửa soạn hàng. Ông Kỹ hiền lành như đất, không để ý đến khách của con. Anh Lưỡng vui vẻ nhận lời. Nhưng vì không có quyền hành gì, nên chỉ hứa sẽ nói khéo với ông Trần Ngọc Khai, xã đội trưởng kiêm Trưởng công an xã, thương tình che chở.

GIÁP DƯƠNG XÁ (Phần 2 - ĐỀN THỜ HỌ DƯƠNG)

Đền thờ Dương Đình Nghệ
                                    Ảnh: xuthanh.net

 HOÀNG TUẤN PHỔ

Làng Dương Xá thờ Dương Đình Nghệ làm thần tổ, lập đền thờ trên đất thổ cư nhà ông xưa. Trên ban thờ, chính vị Dương Tiết độ sứ, phụ thờ con trai Dương Tam Kha, con gái Dương Thị Nga. Ông bà họ Dương như vậy chỉ sinh hạ được một trai, một gái.

Sử Toàn thư và Cương mục chép:

"CHẠY TRỜI KHÔNG KHỎI NẮNG" (Kỳ 11)

         

Tác giả đang viết Hồi kí "Chạy trời không khỏi nắng"

Ảnh: HTC

              HOÀNG TUẤN PHỔ

               (Hồi kí viết lúc hoàng hôn)

 Bố tôi bị giải - dắt di rồi, nhà như có tang. Tượng thờ, bát hương lăn lóc, bếp núc tung toé. Ngoài sân sách vở đang âm ỉ cháy, nghi ngút khói bay lên trời, một bầu trời đầy mây âm u, xám xịt. Không ai nói với ai câu gì. Mẹ tôi lên giường nằm khèo. Chẳng biết bà đang nghĩ ngợi gì.

Anh Nậu thu dọn bếp núc, nhà cửa. Anh cũng là người siêng năng, chịu khó, nhưng thiếu tính cẩn thận, chu đáo, lại hay nghịch ngầm. Hồi anh mới về làm con nuôi, một hôm, cắt xong cái lưỡi câu để câu cá rô, anh bảo tôi: “Mi sờ coi cái lưỡi câu tau vừa cắt xong, mũi có nhọn, ngạnh có sắc không.” Tôi cầm lấy lưỡi câu đã buộc vào dây và cần xem thế nào. Lập tức anh giật mạnh cái cần, khiến tay tôi bị chảy máu, đau điếng. Anh lấy lá kinh giới nhai qua, đắp vào vết thương. Tôi bị xót giẫy nẩy lên, anh liền nhe răng ra cười khoái chí!